Janubiy kon boshqarmasi

1.2. Rudadan oltin va kumushni ajratib olishning umumiy prinsiplari.
Oltinli rudalardan oltin va turli qimmatbaho metallarni ajratib olishda turli xil boyitish, gidrometallurgik va pirometallurgik usullar ishlatiladi: saralash, gravitatsiya usulida boyitish, flotatsiyalash, amalgamatsiyalash, sianlash, eritish. Ko’p hollarda bu jarayonlar bir biri bilan qo’shilgan holda birlashtirilgan sxemada amalga oshiriladi. Boyitish usulini tanlashda ruda bo’laklarini o’lchamlariga, mineralogik tarkibiga bog’liq. Boyitishga tayyorlash jarayonlari quyidagilardan iborat: maydalash, yanchish, tasniflash, g’alvirlash, kuydirish.
Mamlakatning iqtisodiy salohiyati, ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanishi, bugungi to‘kinlik va avlodlar kelajagi ko‘pgina hollarda mineral xom ashyo, qazib olish va qayta ishlash ko‘rsatkichlariga bog’liq bo‘ladi.
Foydali qazilmalar - kelib chiqishi organik va noorganik bo‘lgan tabiiy minerallar bo‘lib, hozirgi texnika rivoji va darajasi yordamida tabiiy va qayta ishlangan holda xalq xo‘jaligida yuqori samara bilan foydalanish mumkin bo‘lgan mahsulotga aytiladi. Foydali qazilmalar manbasi konlar, ya'ni yerning geologik ta'sir natijasida foydali qazilmalarning bir joyga to‘planishi hisoblanadi. Foydali qazilmalar qattiq (ruda, ko‘mir, torf), suyuq (neft) va gazsimon (tabiiy gaz) holatida bo‘ladi. Foydali qazilmalarning ko‘pligiga qarab ularni qo‘yidagi asosiy guruhlarga bo‘lish mumkin:
1. Qora va rangli metall olish uchun xom ashyo hisoblangan, metall foydali qazilmalar.
2. Nometall element va birikmalar, shuningdek qurilish, keramika va boshqa mahsulot olish uchun xom ashyo hisoblangan nometall foydali qazilmalar.
3. Tabiiy yoki qayta ishlangan holda yoqilg’i yoki ximiya sanoati uchun xom ashyo hisoblangan, yoqilg’i qazilmalari.
Foydali qazilmalar xalq xo‘jaligining asosi hisoblanadi, biror bir tarmoq yo‘qki foydali qazilmalar yoki ularning qayta ishlangan mahsulotlari ishlatilmasa. O‘zbekiston konlarining foydali qazilmalarga nihoyatda boyligi, bir necha o‘n million tonna qazib oladigan va qayta ishlaydigan yuqori texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichli yirik mexanizatsiyalashtirilgan boyitish va metallurgiya korxonalari ko‘rish imkonini beradi.
Foydali qazilmalar albatta qazilib olinib boyitish fabrikalari yoki gidrometallurgiya zavodlariga boyitish, ya'ni, tarkibidagi bizga kerak bo’ladigan mahsulotni, qimmatbaho komponentni ajratib olish uchun tashib boriladi. Demak, foydali qazilmalar boyitish jarayonlari ketma-ketlikda quyidagi 3 ta asosiy katta qismga bo’linadi:
1) tayyorlash jarayonlari.
2) asosiy (boyitish) jarayonlar.
3) yordamchi jarayonlar.
Bu uchta jarayonlarni birgalikda boyitish texnologiyasi deb ayta olishimiz mumkin.
Tayyorlash jarayonlarini o’rganishdan maksad minerall zarrachalarining yuzaqismini qoplab turuvchi puch tog jinslaridan ochib berish va dastlabki xom ashyoni boyitishga tayyorlashdan iborat. Bu jarayonlar har-xil prnitsipda ishlaydigan q’alvirlarda, maydalagichlar va tegirmonlarda amalga oshiriladi.
Boyitishning asosiy jarayonlarda deganda esa boyitishga tayyor bo'lgan xomashyozarrachalarini har xilusullar yordamida ularning tarkibi, fizik–kimyoviyxossalariga qarab boyitib ajratib olish tushuniladi.
Yordamchi jarayonlar deganda asosiy boyitish jarayonlarining samaradorligini oshiradigan va qayta ishlash natijasida mahsulotning samaradorligini oshiruvchi jarayonlar tushuniladi. Bunda changsizlantirish, sexlarni shamollatish, loyqasizlantirish, suvsizlantirish, quyiltirish, filtrlash,quritish bosqichlari tushuniladi.
Tayyorlov jarayonlar hamo'z navbatida quyidagilarga bo'linadi:
1) maydalash.
2) g’alvirlash.
3) yanchish
4) klassifikatsiya, sinflarga ajratish – tasniflash.
Asosiy (boyitish) jarayonlari ham o'z navbatida quyidagilarga bo'linadi va boyitish usullarini tashkil etadi.
1) gravitatsiya usulida boyitish.
2) flotatsiya usulida boyitish.
3) magnit usulida boyitish.
4) elektr usulida boyitish.
5) maxsus kimyoviy usulda boyitish va h.k.
Foydali qazilmalarning turlari, ularning fizik-kimyoviy tarkibi va xarakteristikasiga qarab yuqorida keltirib o'tilgan ma'lum bir texnologiyadagi boyitish usuli tanlanadi.