Jamurad yangiboyevich, amirov

 
I.2 Qishloq  xo‘jalik hayvonlarining ekstereri, 
 intereri va konstitutsiyasi. 
 
Qadim  zamonlardan  buyon  kishilar  xonaki  hayvonlarni  tana  tuzilishiga 
qarab  baholanganlar,  asosan  shu  ko‘rsatkich  bo‘yicha  hayvonlarni  urchitishga 
qoldirganlar. Tana  va  uning  qismlari  yaxshi rivojlangan, kelishgan  hayvonlarni 
urchitishga  qoldirish,  ularning  mahsuldorligini  oshirishga  sabab  bo‘lgan,  ya’ni 
yelini  mo‘tanosib  rivojlangan,  hajmdor  bo‘lsa  sersutlikka  sabab  bo‘lgan,  yoki 
juni    o‘sgan  va  mayin  bo‘lsa  serjunlikni  ta’minlagan  va  hokazo.  Lekin  bu 
jarayon ongli kechmagan. Bejiz mashhur turkman shoiri: “... bir bedovni saylab 
olar bo‘lsangiz siynasi, sag‘rini kelishin ko‘ring”, dYemagan. 
Keyinchalik  hayvonlarni  tana  tuzilishi  maqsadli  tanlash  orqali  amalga 
oshirilib  o‘zi  uchun  kerakli  tana  tuzilishiga  mos  mahsulot    yo‘nalishidagi 
hayvonlarni shakllantirishga erishadilar, sut va go‘sht yo‘nalishidagi qoramollar; 
salt  miniluvchi  va  og‘ir  yuk  tortuvchi  otlar;  jun,  barra  teri,  po‘stinbop  teri, 
go‘sht-yog‘ beruvchi qo‘ylar; go‘sht va yog‘ yo‘nalishidagi cho‘chqalar; tuxum 
va go‘sht yo‘nalishidagi parrandalar va hokazo. 

---

 
14 
Hayvonlar  tashqi  tuzilishini  baholash  nazariy  va  amaliy  ahamiyatga  ega, 
ya’ni  ajdodlari  tana tuzilishi tahlili  asosida  avlod  ko‘rsatkichlarini  faraz  qilish, 
tana  qism  va  a’zolarnini  mahsuldorlik  ko‘rsatkichlari  bilan  bog‘lash  muhim 
ahamiyat kasb etadi. 
Eksterer  –  tashqi  tuzilishi  (tashqi  shakl)  bo‘lib,  hayvonlarda    ma’lum 
sharoitda irsiyat ta’sirida shakllanib, yosh ulg‘ayishi bilan o‘zgardi. 
Eksterer  to‘g‘risida  fan  qishloq  xo‘jalik  hayvonlarini  ularning  tashqi 
tuzilishiga  qarab xo‘jalik va nasl qiymatini aniqlashni ta’minlaydi. 
Hayvonning  tashqi  tuzilishi,  uning  tanasining  ayrim  qismlarini 
rivojlanishiga  qarab  qaysi  mahsuldorlik  yo‘nalishiga  mansubligini  aniqlash 
imkonini beradi. Masalan : 
A)  sut  yo‘nalishidagi    qoramollarda  go‘shtdor  qoramollarga  nisbatan 
muskul  va  yog‘  to‘qimalari  yaxshi  rivojlangan.  Tanasi  uchburchak,  ba’zi 
suyaklari  bo‘rtib  turadi,  teri  yupqa  burmali,  egiluvchan,  oson  tortiladi.  Ularda 
sut  hosil  qilish  a’zolari  va    qorni  juda  yaxshi  rivojlangan.  Boshi  uzun    va  tor. 
Kuragi  unchalik    yaxshi    rivojlanmagan  (eni  torroq).  Oyoqlari  mustahkam, 
to‘g‘ri qo‘yilgan, go‘shtdor qoramollarga nisbatan biroz uzunroq bo‘ladi. 
B) go‘shtdor qoramollar tanasi chuqur va keng, kuchli rivojlangan muskul 
va  teri  osti  qatlamiga  ega.  Terisi  yumshoq,  nozik.  Boshi  yengil,  kalta,  keng. 
Buyni kalta, yo‘g‘on. Ko‘kragi keng va chuqur. Yag‘rini, beli, biqini uzun, keng 
va  go‘shtdor.  Orqa  qismi  uzun,  keng,  tekis  bo‘lib  muskullar  bilan  to‘lishgan. 
Oyoqlari kaltaroq bo‘lib, keng qo‘yilgan, ko‘pincha biroz egilgan bo‘ladi. 
Tashqi  tana  tuzilishi  hayvonlarning  jinsiga  qarab  ham  farqlanadi.  Qishloq 
xo‘jalik hayvonlarining ba’zi tana a’zolari jinsiy belgi bo‘lib hisoblanadi.