Jalolova p. M., Xudayberdiyev sh. K. Pedagogika. Psixologiya

Nizoli holatlar
O‘z vaqtida Banopart Napoleon shunday yozgan ekan: «Qilich bilan xar narsa qilish mumkin, fakat uning ustiga o‘girib bo‘lmaydi. Bu fikrida u ko‘pincha insonlar o‘rtasida bo‘lib turadigan nizolarni, ziddiyatlarni nazarda tutgan ekan. Chunki totalitar yoki diktatorlik boshqaruvi sharoitida ziddiyaglarning bo‘lshi tabiiy bo‘lib, uning yagona yechimi — uzul—kesil hal qilish choralarini izlash bo‘lgan. Lekin demokratik munosabatlar sharoitidagi rahbar xamda uning qo‘l ostidagilar o‘rtasida yoki xodimlar o‘rtasida kelib chiqadigan nizolar yoki ziddiyatlarning tabiati va mohiyati biroz boshqacha bo‘ladi.
Avvalo shuni e’tirof etish lozimki, insoniy munosabatlarning xar qanday tizimida ham fikrlarining rangbarang bo‘lishi va ular o‘rtasida farq bo‘lishi muqarrar xoldir. Lekin ana shunday fikrlardagi farqni salbiy xolat deb xisoblab bo‘lmaydi.
Nima sababdan mehnat jamoalarida turli xil nizolar kelib chiqadi? Buning bir necha sabablari bor:

• 
  alohida shaxs va jamoatchilik manfaatlarining mos kelmasligi;
  
• 
  ayrim alohida jamoa a’zolari xatti — xarakatlarining
  ijtimoiy, gruppaviy normalarga zid kelshi (tartibsizlik.
  intizomning buzilishi, mahsulotdagi brak, ishning samarasizligi
  va 6.q.);
  

• 
  jamoa a’zolari qarashlaridagi nomuvofiqliklar;
  
• 
  ishni tashkil etish va mehnatga munosabatdagi farqlar;
  

■ ishchi—xodimlar o‘rtasidagi vazifalarning to‘g‘ri
taqsimlanmaganligi va xokazo.
Demak, yuqoridagi holatlar ko‘p hollarda quyidagi turdagi nizoli vaziyatlarni keltirib chiqaradi:

1. 
   ta’sirning yo‘nalishiga ko‘ra: vertikal va gorizontal;
   
2. 
   nizoni hal qilish usuliga ko‘ra: antogonistik va kelishuvga
   olib keladigan nizolar — kompromiss;
   
3. 
   namoyon bo‘lish darajasiga ko‘ra: ochiq, yashirish, potensial,
   asosli;
   
4. 
   ishtirokchilar soniga ko‘ra; shaxsiy, shaxslararo,
   guruhlararo;
   
5. 
   kelib chiqish tabiatiga ko‘ra: milliy, millatlararo,
   ishlab chiqarish, emotsional.
   

Agar yuqoridagilarni tahlil qiladigan bo‘lsak, «gorizontal nizolar hayotda eng ko‘p uchraydi, Bunday nomurosozliklar aksariyat hollarda xodimlar o‘rtasida ayrim a’zolarning ishni yaxshilash, yangi ish metodlarini joriy etish, axloq normalarini himoya qilish, adolat uchun kurash, ilgor jamoa a’zolarining shu yerdagi ma’naviy muhiti sog‘lomlashtirish borasidagi fikrlarini ayrimlar tomonidan e’tirozlar bilan qabul qilishi natijasida ro‘y beradi.
«Vertikal nizolari esa kupincha rahbar bilan xodim o‘rtasida
sodir bo‘lib, u bir qarashda liderlikka da’vogarlik, yuqoridan
pastdan turib boshqa xodimlar yoki kuchlar atrofida
birlashish, saralanishlar oqibatida kelib chiqadi. Bunda nizoning
tashabbuskori va bosh aybdori kimligiga bog‘liq tarzda uni xal
qilish usuli tanlanadi Masalan, agar boshliq xodimning ishga
masuliyatsizligidan noroziligi tufayli paydo bo‘lgan nizo bilan
uning professionalizm borasida xadeb«o‘zini ko‘rsatayotganligidan» noroziligi tufayli kelib chiqadigan nizoning ham farqi bor.
Har qanday nizoning asl tub moxiyati shundaki, uning paydo bo‘lishi ayrim o‘zgarshalarga olib keladi. Bu o‘zgarish ijobiy o‘zgarishlarni keltirib chiqarsa, uni konstruktiv, salbiy oqibatlar yoki xodimlar qo‘nimsizlanishini keltirib chiqarsa, distruktiv xarakterli deb ataymiz.