Jalolova p. M., Xudayberdiyev sh. K. Pedagogika. Psixologiya

Motivlarning bir nechta asosiy turlari mavjud.
O‘zini tasdiqlashning motivi (jamiyatda o‘zini namoyon etish istagi) o‘z-o‘zini hurmat qilish, shuhratparastlik, mag‘rurlik bilan bog‘liq. Biror kishi boshqalarga u biron narsaga arziydi, jamiyatda ma’lum mavqega ega bo‘lishga intiladi, hurmatga sazovor bo‘lishni istaydi.
O‘zini tasdiqlash motivi - bu menejerlar o‘zlarining xizmatchilari bilan amal qilishga harakat qiladigan, faollik uchun motivatsiyani oshiradigan juda samarali rag‘batlantiruvchi omil.
Hamkasblar vakolatli odamning taassurotini bermaydigan yosh mutaxassisni masxara qilishadi. Yigitning o‘ziga bo‘lgan hurmati, o‘zini o‘zi qadrlashi ta’sir qiladi va u qadrlanishini, hurmat qilinishini, intellektual va mutaxassis sifatida qabul qilinishini istaydi. O‘zini tasdiqlash istagi uni qo‘lga olishga, qobiliyat va malakasini oshirishga undaydi.
Shunday qilib, o‘zini tasdiqlash, rasmiy va norasmiy mavqeini oshirish, shaxsni ijobiy baholashga intilish insonni jadal ishlashga va rivojlanishiga undovchi muhim omildir.
Identifikatsiya motivi. Boshqa odam bilan identifikatsiya - bu qahramon, but, obro‘li shaxsga o‘xshash istak. Ushbu motiv ish va rivojlanishni rag‘batlantiradi. Bu, ayniqsa, o‘z harakatlarida boshqa odamlarni meros qilib olishga harakat qilayotgan bolalar va yoshlar uchun juda muhimdir.
Boshqa shaxs bilan identifikatsiyalash, energiyani ramziy "qarzga olish" tufayli shaxsning energiya potensialining oshishiga olib keladi (identifikatsiya obyekti): kuchlar, ilhom, ishlash va qahramon kabi harakat qilish.
Hokimiyatning maqsadi - bu subyektning odamlarga ta’sir qilish istagi. Kuchga bo‘lgan ehtiyoj inson harakatlarining asosiy harakatlantiruvchi kuchlaridan biridir, bu guruhda (jamoada) etakchilik mavqeini egallashga intilish, odamlarni boshqarish, ularning faoliyatini belgilash va tartibga solish.
Hokimiyat motivlari motivlar ierarxiyasida muhim o‘rin tutadi. Ko‘p odamlarning (masalan, turli darajadagi rahbarlarning) xatti-harakatlari hokimiyatning motivi bilan qo‘zg‘atiladi. Boshqa odamlarga hukmronlik qilish va etakchilik qilish istagi ularni muhim qiyinchiliklarni engib o‘tishga va faoliyat jarayonida katta kuch sarflashga undaydi. Inson o‘z-o‘zini rivojlantirish yoki bilim ehtiyojlarini qondirish uchun emas, balki shaxslarga yoki jamoaga ta’sir qilish uchun ko‘p harakat qiladi.
Hokimiyat motivi, ehtimol faoliyatni kuchaytirmaslik kerak bo‘lgan yagona sababdir, chunki oqibatlari dahshatli bo‘lishi mumkin. Quvvat motivini aktuallashtirish, albatta, motivatsiyaning umumiy darajasini oshirishi va odamni ishlashga undashi mumkin. Ammo bu motivning odamga nomaqbul ta’sirini (va jamoaga zarar etkazishni) hisobga olib, ehtiyotkorlik bilan (agar boshqa motivlarning kuchini oshirishning iloji bo‘lmasa), bu motivni yangilash kerak.
Jarayonga asoslangan motivlar tashqi omillarga emas, balki jarayon va faoliyat mazmuniga ta’sir qiladi. Biror kishi ushbu mashg‘ulotni, intellektual yoki jismoniy faoliyatini namoyish qilishni yaxshi ko‘radi. U qilayotgan ishlarining mazmuniga qiziqadi. Boshqa ijtimoiy va shaxsiy motivlarning harakati (kuch, o‘zini o‘zi tasdiqlash va boshqalar) motivatsiyani kuchaytirishi mumkin, ammo ular faoliyat mazmuni va jarayoni bilan bevosita bog‘liq emas. Protsessual va mohiyatli sabablar harakati sodir bo‘lgan taqdirda, odam ma’lum bir faoliyat jarayoni va mazmunini yoqtiradi (va uni rag‘batlantiradi).
Protsessual va asoslantiruvchi sabablarni yangilash jarayonida faoliyatning ma’nosi ushbu faoliyatning o‘ziga bog‘liq.
O‘z-o‘zini rivojlantirish motivi
O‘z-o‘zini rivojlantirish, o‘zini takomillashtirishga bo‘lgan intilish bizni qattiq ishlashga va rivojlanishga undaydigan muhim sababdir. Bu o‘zlarining qobiliyatlarini to‘liq amalga oshirish istagi va ularning vakolatlarini his qilish istagi.
Odamda o‘z-o‘zini rivojlantirish motivini realizatsiya qilish mumkin bo‘lganda, uning faoliyatga bo‘lgan motivatsiyasining kuchi ortadi. Iqtidorli murabbiylar, o‘qituvchilar, menejerlar o‘zlarining rivojlanish motivlaridan foydalanib, o‘z o‘quvchilariga (sportchilar, xizmatchilarga) rivojlanish va takomillashtirishning imkoniyati va ahamiyatini ta’kidlaydilar.
Muvaffaqiyatning motivi - bu yuqori natijalarga erishish istagi va faoliyatda mahorat; u murakkab vazifalarni tanlashda va ularni bajarish istagida o‘zini namoyon qiladi.
Har qanday faoliyatdagi muvaffaqiyat nafaqat qobiliyat, ko‘nikma, bilimga, balki yutuq motivatsiyasiga ham bog‘liq. Muvaffaqiyat motivatsiyasining yuqori darajasiga ega bo‘lgan, sezilarli natijalarga erishishga intilayotgan kishi o‘z maqsadlariga erishish uchun ko‘p harakat qiladi.
Ijtimoiy motivlar
Bu guruhga faoliyatning ijtimoiy ahamiyatini anglash, burch, guruh yoki jamiyat oldida javobgarlik hissi bilan bog‘liq sabablar kiradi.
Ijtimoiy (ijtimoiy ahamiyatli) motivlar harakati sodir bo‘lgan taqdirda, shaxs guruh bilan aniqlanadi. Inson o‘zini nafaqat ma’lum bir ijtimoiy guruhning a’zosi deb biladi, nafaqat u bilan tanishtiradi, balki uning muammolari, qiziqishlari va maqsadlari bilan yashaydi.
Biror kishini tanib olish bilan bog‘liq bo‘lgan ijtimoiy motivlar, burch va mas’uliyat hissi odamni ishlashga undashda muhimdir. Faoliyat subyekti tomonidan ushbu motivlarni aktuallashtirish uning ijtimoiy ahamiyatli maqsadlarga erishishda uning faolligini qo‘zg‘ashga qodir.
Hamkorlik motivi
Qarindoshlik - bu boshqa odamlar bilan munosabatlarni o‘rnatish yoki saqlab qolish istagi, ular bilan aloqa qilish va aloqada bo‘lish istagi. Qarindoshlikning mohiyati - bu muloqotning ichki ahamiyati. Hamkorlik aloqasi - bu odam kabi qoniqishni, asirlikni olib keladigan aloqa.
SHeriklik aloqasining maqsadi aloqa sherigi tomonidan sevgini izlash (yoki har qanday holatda hamdardlik) bo‘lishi mumkin.
Salbiy motivatsiya - bu o‘z faoliyatini amalga oshira olmagan taqdirda yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan muammolar, noqulayliklar, jazolar haqida xabardorlik tufayli yuzaga kelgan motivatsiya.
Biror kishining salbiy motivatsiyasi bo‘lsa, mumkin bo‘lgan muammolar yoki jazolardan qo‘rqish va ulardan qochish istagi faollikni keltirib chiqaradi.
Shunday qilib, salbiy motivatsiya (jazo bilan birga) insonni faoliyatga undashi mumkin bo‘lgan etarlicha kuchli motivatsion omil, ammo u ko‘p kamchiliklar va istalmagan oqibatlarga olib kelmaydi.

2 Motivlarning inson hayotidagi roli

Motivlar inson hayotida, shu jumladan menejerda katta rol o‘ynaydi. Ular inson faoliyatini qo‘zg‘atadi va yo‘naltiradi. Motivlar hissiyotlarni shakllantirish funksiyasiga ega, ular maqsadlarga, harakatlarga, ularning mazmuniga shaxsiy ma’no beradi.

Motivatsiya, shuningdek, maqsad yo‘nalishini belgilaydi. Va natijada, maqsadning ushbu zonasida tanlash orqali, tanlov aniqlanadi, amaldagi harakatlar tanlanadi. Shunday qilib, motivlar aktivizatsiya funksiyasini bajaradi, faollashtirish mexanizmlarini o‘z ichiga oladi. Motivatsiya rollari orasida maqsadning subyektiv ranglanishi funksiyasini - ma’noni shakllantirish funksiyasini ajratib ko‘rsatish kerak. Va, albatta, motivlar inson faoliyatini rag‘batlantiruvchi funksiyaga ega.
Faoliyatni amalga oshirish uchun etarli motivatsiya zarur. Ammo, agar motivatsiya juda kuchli bo‘lsa, faollik darajasi va zo‘riqish darajasi oshadi, buning natijasida ma’lum bir nomuvofiqliklar paydo bo‘ladi (va xatti-harakatlar), ya’ni ish samaradorligi yomonlashadi. Bunday holda, yuqori darajadagi motivatsiya istalmagan hissiy reaksiyalarni (kuchlanish, hayajon, stress va boshqalar) keltirib chiqaradi, bu esa faoliyatning yomonlashishiga olib keladi.
Faoliyat eng yaxshi (ma’lum bir kishi uchun, muayyan vaziyatda) eng yaxshi bajariladigan ma’lum bir maqbul (maqbul daraja) motivatsiya mavjudligi eksperimental ravishda aniqlangan. Masalan, shartli ravishda etti ball bilan baholanadigan motivatsiya darajasi eng maqbul bo‘ladi. Keyinchalik motivatsiyani oshirish (10 yoki undan ko‘p), yaxshilanishga emas, balki ishlashning yomonlashishiga olib keladi. Shunday qilib, yuqori darajadagi motivatsiya har doim ham yaxshi emas. Belgilangan chegara mavjud, bundan tashqari motivatsiyani yanada oshirish yomon natijalarga olib keladi.
Agar odam biron bir narsani qilishga rag‘batlantirsa, u shunchaki odatiy ish bilan shug‘ullanmaydi va o‘zi qiziqqan narsani qiladi, butun qalbini unga soladi, va hamma uning motivatsiyasiga ega bo‘lgani uchun "nima uchun bu" bor .
Ular to‘g‘ri aytadilar, agar biror narsa qilishni xohlasa, u buni qanday qilishni qidiradi, agar xohlamasa, uni qilmaslik uchun uzr va sabablarni qidiradi. Shunday qilib, agar siz biron bir kishini harakat qilishga rag‘batlantirsangiz, u o‘zi bajaradigan ishni, rag‘batlantirilmagan odamga qaraganda bir necha barobar yaxshiroq bajaradi.
Agar bir vaqtning o‘zida u juda katta g‘ayratga ega bo‘lsa, u tog‘larni aylantiradi, lekin u nimaga borishini oladi, o‘ylab topilgan narsalar boshqalarga haqiqatdan yiroq yoki imkonsiz bo‘lib ko‘rinishi muhim emas, u bu haqda la’nat aytmaydi. Uning maqsadi va unga erishish uchun katta rag‘bat borligi sababli, u to‘siqlarga qaramaydi va duch kelishi mumkin bo‘lgan qiyinchiliklar haqida o‘ylamaydi, va bularning barchasi motivatsiyaga ega bo‘lganligi sababli, uning motivatsiyasi qancha ko‘p bo‘lsa, shuncha ko‘p narsaga erishadi.
Va bularning barchasi u buni nima uchun qilish kerakligi haqida oddiy sababga ko‘ra, qoida tariqasida, biror narsani qilishga rag‘batga ega bo‘lmagan odamlar, agar kerak bo‘lsa ham, buni yenglari orqali qilishadi. Va agar ular yana biron narsaga borishni boshlasalar, demak, agar ularda kuchli rag‘bat bo‘lmasa, ular to‘siqlarga qarashadi va men bunga qanday erishishim mumkinligini o‘ylaydilar, keyin "juda qiyin" yoki "" kabi uzrlarni aytadilar. va to‘satdan men muvaffaqiyat qozona olmayman "," to‘satdan ular menga kulishadi "va" boshqalar va meni taniganlar men haqimda nima deb o‘ylashadi. "