Jalolova p. M., Xudayberdiyev sh. K. Pedagogika. Psixologiya

Motivatsiya turlari haqida tushuncha
Motivatsiya - Bu juda keng tarqalgan taniqli tushuncha, uni turli fanlarda topish mumkin. Ko‘pincha motivatsiya nevrologiya, psixologiya, fiziologiya kabi fanlar tomonidan o‘rganiladi. Aynan ular boshqa fanlarni o‘rganish va amaliy qo‘llash uchun asosiy materiallarni yaratadilar. Shunday qilib, motivatsiya tushunchasi jinoyat huquqi va sud ekspertizasi kabi fanlar bilan birgalikda o‘rganiladi. Bu erda jinoiy motivatsiya tushunchasi jinoyatchini qidirishda, shuningdek sud tomonidan aybdorga jazo tayinlashda muhim rol o‘ynaydi.
Psixologiyaning umumiy nazariyasida motivatsiya deganda dinamik tabiatdagi psixoneurofiziologik jarayon tushuniladi, u inson xatti-harakatlarini boshqarib, uni muayyan faoliyatga undaydi. YA’ni, motivatsiya ma’lum bir natijaga tez va ishonchli erishish uchun miyadagi jarayonlarni faollashtirishga imkon beradi.
Motivatsiya bir nechta asosiy turlarni va pastki turlarni o‘z ichiga oladi. Ushbu jarayonni turli mezonlar asosida bir necha turlarga va turlarga bo‘lish mumkin. Masalan, manbaning nima bo‘lishiga qarab, quyidagi turtki turlarini ajratib ko‘rsatish:
Tashqi
Ichki
1. Birinchi turga qo‘shimcha turtki motivatsiyasi ham deyiladi. Odatda, bu holda ma’lum bir faoliyat, subyekt tashqi ta’sir qiluvchi vaziyatlarni qo‘zg‘atadi. Agar ular u erda bo‘lmasa, muayyan harakatlarga ehtiyoj nolga tushadi.
2. Ichki motivatsiya intruziv deb ataladi. Bu erda tashqi sharoitlar va shaxsning faoliyati o‘rtasidagi munosabatlar mavjud emas. Ichki sezgilar, fikr jarayonlari, hissiyotlar birinchi darajaga chiqadi.
Olimlar hali ham qaysi turlar samaraliroq ekanligi to‘g‘risida bahslashishmoqda. Umuman olganda, har bir ish alohida ko‘rib chiqilishi kerak. Motivatsiya ta’siri ostida odam turli xil harakatlar qilishi mumkin. Ularning ba’zilari, masalan, huquqiy meyorlarga muvofiq, qonuniy yoki noqonuniy bo‘lishi mumkin. Bunday holda, bu uchun ham, boshqa ish uchun ham motivatsiya bir xil bo‘lishi mumkin.
Mana bir misol: yashash uchun pul olish zarurati natijasida biri ish topishga ketadi, boshqasi o‘g‘irlanadi. Natijada, ularning motivatsiyasi bir xil - yashash uchun pul topish. Faqat birinchi holatda itoatkor variant tanlanadi, ikkinchi holatda esa noqonuniy hisoblanadi.
“Ichki motivatsiya” nomidan ma’lum bo‘lganidek, bu shaxsning shaxsiy yoki ichki xohish va maqsadlaridan kelib chiqadigan motivatsiya shakli. Ushbu turtki maqsadga erishish jarayonida yoki ishingizning yakuniy natijasidan mamnun bo‘lganingizda, shaxsiy qiziqish bilan bog‘liq.