Жалолиддин румий асарларида юксак

китоб инсон маънавий-ахлоқий шаклланишида
бешинчи олий қадам бўлиб, инсон ўзидаги ёмон хислатлардан
қутулиб, камолот йўлини танлаши борасида фикр
юритилган. Румий таълимотининг марказий ғоясига эъти-
бор қаратилса, унга кўра, ҳаётнинг ўзи инсон қалбининг буюк
ҳақиқатини изчил, узлуксиз ўрганиш усули каби кўринади,
чунки ҳар бир қалб уни ўзи қабул қила оладиган даражада ва
белгиланган чегарасигача қабул қилади. Бундан ташқари, бу-
тун оламнинг ўзи ўқитиш маскани саналади; ундаги дарслар
– инсон ҳаёти борасида ташкил қилинган; ўқув қуролларини
эса ҳаётда кузатиладиган бутун ҳолат, учрашувлар, нарса ва
ҳодисалар, тирик мавжудот ташкил этади. Имтиҳон – синов
ва н афс, бизнинг эришганимиз, англаганимиз... Ўқитувчи
албатта Яратувчининг ўзи саналади. Бу таълимот сўфийлик
ҳақиқати билан характерлидир. Румий бешинчи китобда ин-
соннинг маънавий оламини қуйидагича тасвирлайди:
Боқки, инсон қалбининг тўрт васфи бор,
Аҳлига чормих бўлиб, этгай фишор...
Маънавий тўрт қушки, машъум, роҳзан,
Халқ дилу жонида тутмишлар ватан.
Чун улар ғоздир, товус, зоғу хўроз,
Нафс аро ҳар лаҳза бергайлар овоз.
Ғоз – ҳирсдирким, хўроз – шаҳват эрур,
Гар товус жоҳ эрса, зоғ ният эрур163.
Бу мисраларда ғоз – ҳирс, товус – жоҳиллик, зоғ – ният, хўроз
– шаҳват рамзи бўлиб, инсон қалбидаги ана шу тўрт васфни
жиловлаб билса, “вужуди маънавийга”164, маънавий етукликка
эришади, дейилмоқда.
Бешинчи китобнинг асосий мазмуни “инсоннинг тани
меҳмонхонага, ундаги турли-туман фикру андишалар турли
меҳмонларга ўхшар”165 деган тушунча билан бойитилади ва
Румий инсонни ҳамиша бўлаётган воқеа-ҳодисалардан тўғри
хулоса чиқаришга ва ҳур фикрлашга чорлайди.
163 Ўша жойда. –Б. 506.
164 Ўша жойда. –Б. 501.
165 Ўша жойда. –Б. 618.
Жалолиддин ___________Румий асарларида юксак маънавиятли 56 шахс тарбияси
“Маснавий”нинг олтинчи китоби. “Бу Маснавий дафтар-
лари, маънавий баёнотларнинг олтинчи жилдидир. Ваҳму
иштибоҳлар қоронғулигини ёритувчи, хаёлот ва шубҳа гу-
монларни йўқликка сургувчи машъаладирким, уни ҳайвоний
ҳис ила идрок этишнинг имкони йўқдир”166. Олтинчи китоб