‘jalik ishlab chiqarish juda ko‘p ko‘

ro - simining solishtirma qarshiligi, Om/km.
UN- liniyaning nominal kuchlanishi, kV;
Si-i - bo‘lakka mos kelgan quvvat, kV⋅A;
ni; - liniyaning i - hisoblashga ajratilgai bo‘laklar soni;
li - liniyaning i - bo‘lagining uzunligi, km:
τ i - bo‘lakda maksimal isroflar vaqti.
Barcha iste’molchilar uchun maksimal aktiv yuklamadan foydalanish vaqti T bir xil berilganini hisobga olib, hisoblashlarni soddalashtirish maqsadida liniyaning barcha bo‘laklari uchun τ ni bir xil deb qabul
qilamiz va yig‘indi belgisidan tashqariga chiqaramiz. Tarmoqning eng maqbul variant texnik iqtisodiy hisoblar asosida tanlanadi. Iqtisodiy jixatdan eng qulay variant eng kam keltirilgan xarajatli
variantdir. Yillik foydalanish xarajatlarini quyidagi 3 ta qo‘shiluvchidan iborat deb qarash mumkin:
a) elektr tarmoqlaridagi elektr energiya isrofi qiymati;
b) tarmoq jihozlari amortizatsiyasiga ketuvchi chiqimlar;
c) tarmoqni joriy ta’mirlash va unga xizmat ko‘rsatish xarajatlari.
Yillik foydalanish xarajatlari quyidagicha aniqlanadi:
E

lektr energiyani uzatish va taqsimlash tannarxi
bunda: S - yillik foydalanish harajatlari; W- yil davomida uzatilgan elektr energiya miqdori;
Rmax- maksimal yuklamadan rejimi chog‘idagi quvvat;
T - maksimum aktiv yuklamadan foydalanish vaqti.
Elektr energiyani uzatish tannarxi variant topshirig‘iga bog‘liq holda
kuchlanishi 110 kV bo‘lgan liniya va BPN uchun yoki kuchlanishn 10 kV
bo‘lgan tarmoqning eng maqbul varianti uchun aniqlanadi.

Nazorat savollar

1. Yillik foydalanish xarajatlarini aniqlash qanday topiladi?
2. Tarmoqning eng maqbul variantini tanlash qanday topiladi?
3. Elektr energiya uzatishning tannarxini aniqlash qanday topiladi?
Foydalanilgan adabiyotlar.
1.Правила устройства электроустановок. М.: Энергия; 2003 г
2. Караев PH. Волобрынский С.Д. Электрические сети и энергосистемы М. Транспорт., 1988 г
3. Определение экономической эффективности внедрения новой техники. М., Транспорт, 1988 г..
17-Ma’ruza
Mavzu: Tarmoqlarni texnik iqtisodiy jihatdan taqqoslash
Reja
1. Tarmoqlar
2. Tarmoqlarni texnik-iktisodiy jihatdan taqqoslash.
3. Tarmoqni rejalashtirish
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018 yil 26 dekabrdagi “Elektr tarmog‘i xo‘jaligi ob'ektlarini muhofaza qilish qoidalarini tasdiqlash to‘g‘risida”gi qarori bilan elektr tarmog‘i xo‘jaligi ob'ektlarini muhofaza zonalari belgilab berilgan...

• 
  • 1 kV gacha kuchlanishli tarmoqlar uchun – 2 metr (binolarni devorlari, konstruksiyalar va hokazolar bo‘ylab o‘tkazilgan o‘zini o‘zi tutib turuvchi yoki izolyasiyalangan simli tarmoqlar uchun muhofaza zonasi normativ-huquqiy hujjatlarga muvofiq o‘rnatilgan. Bunday tarmoqlardan ruxsat etilgan eng kam masofalar bilan aniqlanadi);
  
• 
  • 20 kVgacha kuchlanishli tarmoqlar uchun – 10 metr (aholi punktlari chegaralarida joylashgan o‘zini o‘zi tutib turuvchi yoki izolyasiyalangan simli tarmoqlari uchun 5 metr);
  
• 
  • 35 kV kuchlanishli tarmoqlar uchun – 15 metr;
  
• 
  • 110 kV kuchlanishli tarmoqlar uchun – 20 metr;
  

• 
  Tarmoqni rejalashtirish - bu aniqlangan maqsadga erishish uchun o'zaro bog'liq ishlarning, harakatlarning yoki harakatlarning komplekslarini ko'rsatish va algoritmlash uchun grafik nazariyasining matematik apparati va tizimli yondashuvdan foydalanishga asoslangan boshqaruv usuli. Eng taniqli va deyarli mustaqil ishlab chiqilgan tanqidiy yo'l usuli - MCP va rejalarni baholash va qayta ko'rib chiqish usuli - PERT. Ular ko'p sonli ijrochilarning ishtirokini va cheklangan resurslar xarajatlarini talab qiladigan murakkab kengaytirilgan ish paketlarini rejalashtirish va boshqarishni optimallashtirish uchun ishlatiladi. Tarmoqni rejalashtirishning asosiy maqsadi loyihaning davomiyligini minimallashtirishdir. Tarmoqni rejalashtirish vazifasi asosiy maqsadlarga o'z vaqtida va tizimli ravishda erishishni ta'minlaydigan ishlarning, harakatlarning yoki harakatlarning ketma-ketligi va o'zaro bog'liqligini grafik, vizual va tizimli ravishda ko'rsatish va optimallashtirishdir. Muayyan harakatlar yoki vaziyatlarni ko'rsatish va algoritmlash uchun odatda tarmoq modellari deb ataladigan iqtisodiy-matematik modellar qo'llaniladi, ulardan eng oddiylari tarmoq grafikasi. Tarmoq modeli yordamida ish yoki operatsiyalarni boshqarish menejeri ish yoki operatsion faoliyatning butun yo'nalishini muntazam va har tomonlama namoyish etish. 1. maqsadlar turi bo'yicha - bitta maqsadli modellar va ko'p maqsadli (masalan, bitta qurilish tashkiloti tomonidan qurilgan turli xil ob'ektlarni qurishda; 2. qamrab olingan ob'ektlar soni bo'yicha: xususiy model va kompleks (masalan, bitta ob'ekt va zavodning butun sanoat kompleksi uchun);
  
• 
  3. Model parametrlarini baholash tabiati bo'yicha: deterministik (oldindan aniqlangan va to'liq aniqlangan ma'lumotlar bilan) va ehtimoliy (tasodifiy omillar ta'sirini hisobga olgan holda);
  
• 
  4. maqsad yo'nalishini hisobga olgan holda modellar (vaqtincha, resurs, xarajat).
  

Tarmoq sxemasining elementlari quyidagilardan iborat ("tepalik - voqea" turi bilan):

• 
  1. ish - vaqt va mablag'larni talab qiladigan jarayon (masalan, chuqurlarni qazish, poydevorni betonlash, ustunlarni o'rnatish va hk.);
  
• 
  2. voqea - vaqt yoki mablag'larni talab qilmaydigan bir yoki bir nechta keyingi ishlarni boshlash uchun zarur va etarli bo'lgan bir yoki bir nechta ishlarning tugallanishi (masalan, chuqurlarni qazish, poydevorni betonlash, tom yopish va boshqalar);
  
• 
  3. kutish - ish vaqtini talab qiladigan texnologik va tashkiliy tanaffus (masalan, betonning qattiqlashishi, gipsni quritish va hk);
  
• 
  4. qaramlik (yoki xayoliy ish) - bajaruvchilarning vaqtini yoki mehnatini talab qilmaydigan asarlar orasidagi to'g'ri texnologik aloqani aks ettirish uchun kiritilgan tarmoq sxemasining elementi
  

Foydalanilgan adabiyotlar
1.. https://kvakusha.ru/ https://kvakusha.ru/
18-Ma’ruza
Mavzu: Elektr energiyasi sifati parametrlariga talab, kuchlanish og'ishini xisoblash.
Reja
1.Umumiy qoidalar
2. Texnologik yo‘qotishlarning normativlarini hisoblash
3. Texnologik yo‘qotishlarning tuzilmasi
Elektr energiyasini elektr tarmoqlari bo‘ylab uzatish va taqsimlashda texnologik yo‘qotishlar (bundan buyon matnda texnologik yo‘qotishlar deb yuritiladi) — elektr energiyasini uzatishda elektr uzatish liniyalari va elektr tarmoqlari uskunalarining texnik tavsiflari va ishlash rejimlariga bog‘liq holda ulardagi fizik jarayonlarga sarflanadigan texnik yo‘qotishlar, “O‘zbekenergo” aksiyadorlik jamiyati korxonalari o‘rtasida o‘zaro uzatiladigan elektr energiyasini hisobga olish tizimining ruxsat etilgan xatoliklari bilan bog‘liq yo‘qotishlar hamda transformator podstansiyalarining o‘z ehtiyojlari uchun sarflaydigan elektr energiyasi hajmining yig‘indisi;Elektr energiyasini elektr tarmoqlari bo‘ylab uzatish va taqsimlashda texnologik yo‘qotishlarning normativlari (bundan buyon matnda texnologik yo‘qotishlarning normativlari deb yuritiladi) — texnologik yo‘qotishlarning mazkur Yo‘riqnomaga asosan hisoblab chiqiladigan foizdagi miqdori;hisob davri — texnologik yo‘qotishlarning normativlari hisoblanadigan davr (kelgusi kalendar yil);tayanch davr — hisob davridan avvalgi davr (12 oylik davr);elektr tarmog‘i ho‘jaligi obyektlari — elektr energiyasini uzatishni amalga oshirish uchun mo‘ljallangan elektr uzatish liniyalari, transformator podstansiyalari, taqsimlash punktlari;hududiy elektr tarmog‘i — Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar hududi doirasidagi elektr tarmog‘i ho‘jaligi obyektlari majmui;magistral elektr tarmoqlari — elektr energiyasining mintaqalararo va (yoki) davlatlararo uzatilishini ta’minlash uchun foydalaniladigan elektr tarmog‘i ho‘jaligi obyektlari majmui;yagona elektr energetikasi tizimi — elektr energiyasini hosil qiluvchi korxonalar, magistral elektr tarmoqlari, hududiy elektr tarmoqlari majmui va ularning tezkor-dispetcherlik boshqaruvi;iste’molchi — elektr ta’minoti shartnomasiga muvofiq ishlab chiqarish (maishiy ehtiyojlar) uchun elektr energiyasidan foydalanuvchi yuridik shaxs (jismoniy shaxs).2. Mazkur Yo‘riqnoma elektr energiyasini elektr tarmoqlari bo‘ylab uzatish va taqsimlash bilan shug‘ullanadigan tashkilotlarga nisbatan tatbiq etiladi.3. Hisob davri uchun texnologik yo‘qotishlarning normativlari elektr energiyasini elektr tarmoqlari bo‘ylab uzatish va taqsimlash bilan shug‘ullanadigan tashkilotlar tomonidan har yili 1-sentabrga qadar hisoblab chiqiladi.4. Elektr energiyasini elektr tarmoqlari bo‘ylab uzatish va taqsimlashda tayanch davrdagi texnologik yo‘qotishlar ushbu Yo‘riqnomaning 1-ilovasida keltirilgan Tayanch davrdagi elektr energiyasini elektr tarmoqlari bo‘ylab uzatish va taqsimlashda texnologik yo‘qotishlarni hisoblash 5. Texnologik yo‘qotishlar:elektr energiyasini uzatishda elektr uzatish liniyalari va elektr tarmoqlari uskunalarining texnik tavsiflari va ishlash rejimlariga bog‘liq holda ulardagi fizik jarayonlarga sarflanadigan texnik yo‘qotishlardan (bundan buyon matnda texnik yo‘qotishlar deb yuritiladi);“O‘zbekenergo” aksiyadorlik jamiyati korxonalari o‘rtasida o‘zaro uzatiladigan elektr energiyasini hisobga olish tizimining ruxsat etilgan xatoliklari bilan bog‘liq yo‘qotishlardan (bundan buyon matnda hisobga olish tizimining ruxsat etilgan xatoliklari bilan bog‘liq yo‘qotishlar deb yuritiladi);transformator podstansiyalarining o‘z ehtiyojlari uchun sarflaydigan elektr energiyasidan tashkil topadi.6. Texnik yo‘qotishlar uzatilayotgan quvvatga bog‘liq bo‘lmagan shartli-o‘zgarmas yo‘qotishlardan (bundan buyon matnda shartli-o‘zgarmas yo‘qotishlar deb yuritiladi) hamda uzatilayotgan quvvatga bog‘liq bo‘lgan yuklama yo‘qotishlardan (bundan buyon matnda yuklama yo‘qotishlar deb yuritiladi) iborat.7. Transformator podstansiyalarining o‘z ehtiyojlari uchun sarflaydigan elektr energiyasining hajmi hisobga olish asboblari bo‘yicha aniqlanadi.
Nazorat savollar
1. Elektr energiyasini elektr tarmoqlari nima?
2.O’zbekistonda energiya sifati qanday?

19-Ma’ruza

Mavzu: Reaktiv quvvat koeffisienti
Reja
1.Reaktiv quvvatni sun'iy kompensatsiya qilish yo'llari.
2.Kondensator batareyalari yordamida reaktiv quvvatni kompensatsiyalash.
3.Sinxron mashinalar yordamida reaktiv quvvatni kompensatsiyalash.
Tayanch iboralar: Quvvat koeffisienti, quvvat koeffisientini oshirish, kondensator, sinxron mashina, aktiv, reaktiv va to'liq quvvatlar.
Quvvat koeffisiyentini sun’iy yo'llar bilan kompensasiya qilish kondensatorlar, sinxron motorlar, kompensatorlar, ko'ndalang filtrlar va yarim o'tkazgichli statik reaktiv energiya manbalari tomonidan amalga oshiriladi.
Kondensatorlarni asinxron motorlar yaqiniga o'rnatish tavsiya etilib, ular reaktiv quvvat generatori vazifasini bajaradi. 2.7, a - rasmda asinxron motor bir fazasining ekvivalent elektr sxyemasi keltirilgan. 2.7, b - rasmda shu ekvivalent elektr sxyema uchun qurilgan vektor diagrammada yuklanish tokining induktiv tashkil etuvchisi I1 ning kondensator batareyalari hosil qilgan sig im toki IC bilan kompensasiya qilinishi ko rsatilgan. Vektor diagrammadan ko'rinib turibdiki, kondensator batareyasi ulangandan so'ng burchak ty ning qiymati kamayadi (
2 < ^1), cos ty esa oshadi.
Ko'pgina hollarda reaktiv quvvatni to'liq kompensasiya qilishning hojati bo'lmaydi, chunki cos ty = 0,95 bo'lishi yetarli bo'lib, kichik
qiymatdagi reaktiv tok hosil qilinishi amalda qo'shimcha quvvat isrofini yuzaga keltirmaydi. cos ty = 1,0 ga erishish uchun odatda qo'shimcha
kondensatorlar batareyasini ulashga to'g'ri keladi va bu ko'pincha iqtisodiy jihatdan o'zini oqlamaydi. Reaktiv quvvatli kompyensasiya qilishda zarur bo'ladigan kondensatorlarning sig'imini hisoblash quyidagi formula bilan amalga oshiriladi:Bu yerda P = IaU - elektr iste'molchining aktiv quvvati, o = 2?f - burchak chastota, U - tarmoq kuchlanishi, <^1, <^2 - reaktiv quvvatni kompyensasiya qilishdan oldin va keyin tok vektori I bilan tarmoq kuchlanishi U orasidagi burchaklar.Kondyensator batareyalarining quvvati quyidagi formula bilan aniqlanadi:
Q = P(tgq\ -tgv2)Asinxron motor fazasining ekvivalyent almashtirish sxemasi (a) va vektor
diagrammasi (b)Har bir alohida iste'molchi uchun o'zining hisoblangan 1 - reaktiv quvvat kompensasiyalovchi qurilmalarning o'rnatilishi (25 - rasm) elektr energiya bilan ta’minlovchi tarmoqlarni ortiqcha reaktiv quvvat yuklanishidan xalos qiladi va maksimal iqtisodiy samara beradi. Bir necha iste’molchilar guruhi uchun hisoblangan kondensatorlar batareyalarining o'rnatilishi ushbu kondensatorlardan unumli foydalanishga olib keladi.
Markazlashtirilgan kompensasiyalash transformator nimstansiyaning ikkilamchi chulg'ami kuchlanishi shinalariga kondensator batareyalarini (3) ulash bilan amalga oshiriladi, bu bilan transformatorlar va ta’minlovchi liniyalardagi reaktiv quvvat yuklanishidan xalos qilinadi. Biroq nimstansiyaning ikkilamchi kuchlanishlari reaktiv quvvat yuklanishidan xalos bo'lmaydi. Xuddi shuningdek nimstansiyaning birlamchi kuchlanishi tomoniga ulangan kondensatorlar batareyasi va tashqi elektr tarmoqni reaktiv quvvat yuklanishidan xalos qilgan holda, ikkilamchi kuchlanish tomonida va unga ulangan iste’molchilardagi bu yuklanishlardan xalos etmaydi.
Boshqariluvchi kondensator batareyalarini qo’llashdan maqsad faqat reaktiv quvvatni kompensasiyalashdan iborat bo'lmay, balki maksimal va minimal yuklanishlar vaqtida tarmoqdan uzatilayotgan kuchlanishning o'rnatilgan qiymatini o'zgartirmasdan ushlab turish uchun ham xizmat qiladi. Iste'molchi va sinxron kompensatorlarning ulanish sxemasi (a),
kompyensasiyagacha (b) va kompensasiyadan so'ngi (v) vektor diagrammalari
Salt yurish rejimida ishlayotgan sinxron motordan reaktiv quvvatni kompensasiyalovchi qurilma sifatida foydalanish mumkin. 2.9, a - rasmda sinxron kompensatorning ulanish sxemasi, 2.9 ,6, v - rasmlarda uning vektor diagrammasi keltirilgan. Iste’molchi I ni tarmoq kuchlanishi U ga ulash natijasida I2 tok paydo bo'ladi va bu tok U dan ty2 burchakka orqada qoladi.
Nazorat savollar
1.Reaktiv quvvatni sun'iy kompensatsiya qilish yo'llari qanday/
2.Kondensator batareyalari yordamida reaktiv quvvatni kompensatsiyalash aytib bering?
20-Ma’ruza
Mavzu: Reaktiv quvvatni neytrallash qurilmalarini hisoblash va tanlash.
Reja

1. 
   Reaktiv quvvatni sun'iy kompensatsiya qilish yo'llari.
   
2. 
   Kondensator batareyalari yordamida reaktiv quvvatni kompensatsiyalash.
   
3. 
   Sinxron mashinalar yordamida reaktiv quvvatni kompensatsiyalash
   

Salt yurish rejimida ishlayotgan sinxron motordan reaktiv quvvatni kompensasiyalovchi qurilma sifatida foydalanish mumkin. 2.9, a - rasmda sinxron kompensatorning ulanish sxemasi, 2.9 ,6, v - rasmlarda uning vektor diagrammasi keltirilgan. Iste’molchi I ni tarmoq kuchlanishi U ga ulash natijasida I2 tok paydo bo'ladi va bu tok U dan ty2 burchakka orqada qoladi. Iste'molchi I ga kompensatorni ulash natijasida, o'ta qo'zg'atish rejimining tashkil etilishi natijasida Isk tok yuzaga keladi va bu tok U dan 90 gradus burchakka oldinga o'tgan bo'ladi. Tarmoqdagi jamlovchi tok I2 = Ii + Isk bo'ladi. Bunda sos @ qiymati oshadi va I2 kamaadi. Bu esa sinxron kompensatorlarning ulanishi xuddi kondensatorlar batareyasini ulash kabi bir funksiyani bajarayotganini ko'rsatadi. Kompensatorlarning afzalligi shundan iboratki reaktiv tokni silliq rostlash imkonini beradi.mashinalar haqida ma'lumotlar.
Uch fazali sinxron motorlar (SD) turli mashina va mexanizmlarning elektr yuritmalarida keng qo‘llaniladi, bu ularning yuqori texnik - iqtisodiy ko‘rsatkichlari bilan tushuntiriladi:
1.SD lar yuqori quvvat koeffisientiga ega, ushbu koeffisient quvvati katta bo‘lmagan yuritmalar uchun birga teng, katta quvvatli qurilmalar esa o‘zuvchi sos 9 ega bo'ladi. SD ni o'zuvchi sos 9 bilan ishlashi va tarmoqqa reaktiv quvvatni berish qobiliyati elektr taominoti tarmog‘ining ish rejimlar va tejamliligini yaxshilash imkonini beradi.2.Zamonaviy SD larning yuqori f.i.k. ga ega bo‘lishi, ushbu koeffisient 96 + 98% ga teng, bu xuddi shuningdek, o'lchovlar (gabarit) va tezlikdagi AD ning f.i.k. dan 1,0 + 1,5% ga ortiqdir.3.SD ning yuklamaga chidamlilik qobiliyatini, qo‘zg‘atish tokini o‘zgartirish ‘isobiga rostlash imkoniyatini borligi va SD dagi ushbu ko‘rsatkichning AD ga nisbatan tarmoq kuchlanishga kamroq bog‘liqligi.4.SD absolyut bikr mexanik xarakteristikaga ega.5.SD konstruksiyasining mu’im afzalligi - katta ‘avo bo‘shlig‘idir, shuning uchun uning xarakteristikalari va xossalari, podshipniklarning yeyilishi va rotor montajidagi noaniqliklarga kam bog‘liqdir.2.SD larni juda katta quvvatlar uchun (bir necha o‘nlab megavatt) tayyorlash mumkinligi.Sinxron motor - reaktiv quvvat kompensatoriElektr ta'minoti tizimining ishi, elektr isteomolchilarni reaktiv quvvatni olishi bilan xarakterlanadi. Bu, tizim elementlarida qo‘shimcha elektr isroflarini ‘osil qiladi, kuchlanish qiymatini pasayishiga va podstansiyalar ‘amda tarqatuvchi tarmoqlarning orttirilgan o‘tkazish qobiliyatiga ega bo‘lish zarurligini talab qiladi. Bularning barchasi tizimning ishlashidagi tejamligini kamaytiradi. Shu sababli, elektr taominoti tizimi ishining ko‘rsatkichlarini yaxshilash uchun reaktiv quvvatni qoplash talab qilinadi. Qoplash bir necha usullar orqali amalga oshiriladi.
Reaktiv quvvatni qoplashning samarali usullaridan biri SD dan foydalanish bilan bog‘liqdir. Unda qo‘zg‘atish tokini rostlash ‘isobiga, elektr tarmog‘iga reaktiv quvvatni generatsiya qilishni amalga oshirish mumkin bo‘ladi.Bu xolatda SD o'zuvchi cos^ bilan ishlaydi. SD ning reaktiv quvvatni qoplovchi sifatida ishlash imkoniyatini SD ning U-ko‘rinishidagi xarakteristikasi ko‘rsatib beradi. 2.7-rasmda keltirilgan xarakteristikalar stator toki I1 va uning sos^ sini qo‘zg‘atish toki Iq bilan U = sonst va R = sonst bo'lgandagi bog‘lanishlarni ko‘rsatadi.I1 (Ik) xarakteristikalari shuni ko‘rsatadiki, qo‘zg‘atish tokini Ik noldan boshlab orttirilganda, stator toki I1 oldin kamayadi (bu uning reaktiv tashkil etuvchisini kamayishi ‘isobiga bo‘ladi). Maolum bir qo‘zg‘atish tokida, u (I1) nolga, sos^ esa birga teng bo‘lib qoladi (sos^ = 1). Qo‘zg‘atish tokini orttirish bilan stator tokining reaktiv tashkil etuvchisi ‘am ortib boradi, ammo endi u faza bo‘yicha o‘zuvchi bo‘ladi. SD reaktiv quvvat generatori bo‘lib ishlaydi va uni tarmoqqa uzata boshlaydi.
Nazorat savollari:
Reaktiv quvvatni qoplash uchun nimalardan foydalaniladi?
Sinxron yuritgichlarning avzallik va kamchiliklari.
Sinxron yuritgichlar yordamida reaktiv quvvat qanday qoplanadi?
Sinxron kompensatorlarning avzallik va kamchiliklarini sanang?

21-Ma’ruza

Mavzu: Kondensator qurilmalarini ulash sxemalari. Kondensator batareyalarini o'rnatish
Reja
1. Kondensator qurilmalarini ekspluatatsiya
2. Kompensatsiyalovchi qurilmalar
3.Kondensatorlar
Kompensatsiyalovchi qurilmalarning quvvati, turi, o‘rnatish joyi va ishlash rejimi loyiha tashkiloti yoki maxsus xizmat tomonidan iste’molchilar elektr qurilmalarini tarmoqqa ulash uchun energiya bilan ta’minlovchi tashkilotning texnik shartlariga muvofiq tanlanadi.Kuchlanishi 1000 V gacha va undan yuqori bo‘lgan tarmoqlarda kondensatorlarni joylashtirish, qabul qilgichlar qisqichlarida kuchlanish darajasini saqlab turish talablari hisobga olingan holda, reaktiv yuklamadan aktiv quvvat yo‘qolishining maksimal kamayishi sharti qondirilishi kerak.Buyurtmachi yangi kondensator qurilmasini olganda, texnik holatini tashqi nazoratdan o‘tkazishi va qabul qilish dalolatnomasini tuzishi kerak. Bunda mahsulot qadoqlanishi holatining butligi, yukning markirovkasi, mexanik shikastlanishlar yo‘qligi, qurilmaning, korpusining, izolyatorlarning, kontakt o‘zaklarining, korpusni yerga ulash uchun boltning (korpus bilan biriktirish uchun chiqarishga ega bo‘lmagan kondensatorlar uchun) sozliligi, texnik ma’lumotlar keltirilgan ishlab chiqaruvchi zavod yorlig‘i borligi, shuningdek, shimuvchi suyuqlik oqmayotganligi tekshiriladi.Ushbu kondensator qurilmasining pasporti va ishlab chiqaruvchi zavodning ekspluatatsiya qilish bo‘yicha ko‘rsatmalari borligiga ishonch hosil qilishi kerak.Kondensator batareyalari xonalarida (ularning joylashishidan qat’i nazar) quyidagilar bo‘lishi shart:alohida kondensatorlarni, ularning bir qismini yoki butun kondensator qurilmasini himoyalovchi saqlagichlarning eruvchan kirgizmalaridagi nominal toki ko‘rsatilgan kondesatorli qurilmaning bir chiziqli prinsipial sxemasi, agar himoya relesi qo‘llanilgan bo‘lsa, shuningdek, maksimal tok relesining o‘rnatma toki;atrofdagi havo haroratini o‘lchash uchun termometr yoki boshqa asbob;kondensatorlarni nazorat uchun razryadlash maxsus shtangasi;yong‘in o‘chirishning birlamchi vositalari — o‘t o‘chirgich, qumli quti va belkurak.Termometr yoki uning datchigi batareyalarning orasidagi eng issiq joyga shunday joylashtiriladiki, bunda kondensatorni o‘chirmasdan va to‘siqlarni olmasdan uni ko‘rsatkichlarini kuzatish imkoniyati ta’minlanishi kerak.Kondensator batareyasining pasportida, ishlab chiqaruvchi zavod va kondensator batareyasi yorlig‘ida ko‘rsatilgan ma’lumotlarga mos bo‘lgan, kondensatorlarning tartib raqami, zavod raqami, o‘rnatish sanasi, nominal kuchlanishi, har bir kondensatorning nominal quvvati hamda sig‘imi ko‘rsatilgan kondensatorlar ro‘yxati bo‘lishi shart.Quvvati 200 kVAr dan ortiq bo‘lgan kondensatorli batareyalar uchun kondensatorlar quvvatini avtomatik rostlovchi qurilma o‘rnatilishi majburiydir.Elektr energiyasini individual qabul qilgichi bilan umumiy kommutatsiya apparatiga ega kondensatorli qurilmani boshqarish qo‘l bilan bir vaqtning o‘zida elektr energiyasi qabul qilgichini ulash yoki o‘chirish bilan amalga oshirilishi mumkin.Ikki smenada ishlaydigan korxona kondensator qurilmalarini kechki soatlarda va dam olish kunlarida, uch smenada ishlaydigan korxona dam olish kunlarida ishda qoldirishi, agar bu energiya bilan ta’minlovchi tashkilotning maxsus talablari bilan belgilangan bo‘lmasa, man etiladi.Ushbu talab uzluksiz ish rejimiga ega korxonalarga taalluqli emas.Kuchlanishi 1000 V dan yuqori bo‘lgan kondensator qurilmalarida razryadlagich qurilmalari doimo kondensatorlarga ulangan bo‘lishi shart, shuning uchun rezistorlar va kondensatorlar orasidagi zanjirda kommutatsion apparatlar bo‘lmasligi kerak.Kuchlanishi 1000 V gacha bo‘lgan kondensator qurilmalarida elektr energiyasini tejash maksadida razryadlagich qurilmalari doimo ulanmasdan, ularni kondensatorlarni o‘chirish vaqtida avtomatik ravishda ulash bilan ishlatilishi tavsiya etiladi.Kondensator batareyalarini seksiyalash uchun ularning alohida seksiyalarini kuchlanish ostida o‘chiradigan kommutatsion apparatura qo‘llanilganda, har bir seksiyada alohida komplekt razryadlash qurilmasi o‘rnatiladi.Ichida zaryadsizlantiruvchi rezistor mavjud kondensatorlar uchun qo‘shimcha tashqi razryadlagich qurilmalari talab etilmaydi. Kondensatorlar haqida tushuncha bering?
Kompensatsiyalovchi qurilmalar qanday qurilma?
Foydalanilgan adabiyotlar
Hozorgi.org Het.uz
22-Ma’ruza
Mavzu: Zaminlash qurilmasining qarshiligi. Zaminlash tarmog'ining konstrktiv tuzilishi.
Reja
1. Elektr qurilmalarini yerga ulash va nollashtirish
2. Elektor qurilmalarini yerga ulash
3. Yerga ulash qarshiligini o‘lchash shakli.
laridan biri elektr qurilmalarini yerga ulashva nollashtirish hisoblanadi. Elektr qurilmalarini yerga ulashda qurilmaning еlеktr toki ta’sirida bo‘lmagan metall qismi, masalan, korpusi (1),yerga ko‘milgan elektrodlarga (3) ulanadi. Shu sababli yerga ulash tizimi elektrodlar va elektr qurilma bilan elektrodni birlashtiruvchi o‘tkazgichlardan (2) iborat bo‘ladi (4.1-chizma).Yerga ulash elektrodlari sun’iy (aynan shu maqsadda maxsus yerga ko‘milgan рo‘lat truba yoki boshqa turdagi metall buyumlar) va tabiiy (boshqa maqsadlarda yerga o‘rnatilgan metall buyumlar) ko‘rinishda bo‘lishi mumkin. Tabiiy elektrodlarga suv quvurlari, bino va inshootlarning temir beton konstruksiyalarini yerga ko‘milgan detallari misol bo‘la oladi. Gaz va neft quvurlaridan yerga ulash elektrodi sifatida foydalanish taqiqlanadi.Sun’iу elektrodlar sifatida рo‘lat trubalar, burchaksimon рo‘latlar, armaturalar va temir polosalardan foydalanish mumkin. Bunday elektrodlarning uzunligi 2...3m, qalinligi 3,5 mm.dan kam bo‘lmasligi zarur. Elektrodlarni bir-biriga ulashda ko‘ndalang kesiminingo‘lchami 4x12mm bo‘lgan simlar yoki diametri 6 mm.dan kam bo‘lmagan рo‘lat simlardan foydalaniladi.
Elektor qurilmalarini yerga ulash:1-elektr qurilmasi; 2-elektrodlarni birlashtiruvchi sim; 3-elektrod. Elektr uskunalari va jihozlari quyidagi hollarda yerga ulanadi: 1. 380 V va undan yuqori kuchlanishdagi o‘zgaruvchantok hamda 440 V va undan yuqori kuchlanishdagi o‘zgarmas tok bilan ishlovchi barcha uskuna va jihozlar, 2. 42 V dan 380 V gacha kuchlanishdagi o‘zgaruvchan tok va 110 V dan 440 V gacha kuchlanishdagi o‘zgarmas tok bilan ishlovchi elektr jihozlari. 42 V va undan kichik kuchlanishdagi o‘zgaruvchan tok hamda 110 V va undan kichik kuchlanishdagi o‘zgarmas tok bilan ishlovchi portlashga moyil elektr jihozlari va payvandlash trans-formatorlarining ikkilamchi o‘ramlari.Bundan kam kuchlanishdagi elektr jihozlarini yerga ulash shart emas. Standart talablari bo‘yicha quvvati 100 kVt gacha bo‘lgan elektr qurilmalarining yerga ulash qarshiligi 10 От. gacha, quvvati 100 kVt dan ortiq bo‘lgan elektr qurilmalari uchun esa 4 От. gacha bo‘lishi talab etiladi Elektr qurilmalari yerga ulash tizimlarining ish holatini tekshirishda elektrodlar va o‘tkazgichlarning holati ko‘zdan kechirilib, qarshiligi o‘lchanadi. Tashqi tekshirish har olti oyda bir marta, yuqori va o‘ta xavfli elektr uskunalarida esa har uch oyda bir marta o‘tkazilishi zarur. Elektrodlar va o‘tkazgichlarning qarshiligi esa har yili kamida bir marta o‘tkazilishi kerak. Yerga ulash qurilmalarining qarshiligini o‘lchashda ampermetr va voltmetrlardan yoki МС-08rusumli megometrlardan foydalanish mumkin Elektr qurilmalarini nollashtirishda ushbu qurilmaning elektr toki ta’sirida bo‘lmagan metall qismi nol faza bilan birlashtiriladi. Bundan tashqari elektr xavfsizligini oshirish maqsadida himoya ajratgichlaridan ham keng foydalaniladi. Himoya ajratgichlarning asosiy vazifasi elektr toki urish xavfi sodir bo‘lganda elektr zanjirini avtomatik ravishda darhol uzishdan iborat. Himoya – ajratgichlarining ishga tushish vaqti 0,2 sekunddan oshmasligi zarur. Hozirgi vaqtda o‘zgaruvchan tokning 35, 110, 220, 500, 750 va 1150 kV kuchlanishli uzatish liniyalari mavjud. Ammo o‘ta yuqori kuchlanishlarni bevosita generatorlardan olib bo‘lmaydi. Odatda, elektr stansiyalaridagi generatorlaming nominal kuchlanishi ko‘pi bilan 21 kV dan oshmaydi. Elektr energiyasining iste’molchilari esa bir fazali 220 V; va uch fazali 380 V nominal kuchlanishlarga mo‘ljallangan. Shuning uchun generatorlar ishlab chiqaradigan elektr energiyasining nisbatan past kuchlanishli, ammo katta tok kuchiga ega bo‘lgan quvvatini (hozirgi vaqtda 150, 300, 500, 800 va 1200 ming kVt li generatorlar ishlab chiqariladi) yuqori kuchlanishli va nisbatan kichik tok kuchiga ega bo‘lgan quvvatga o‘zgartirish kerak. Bu vazifa transformatorlar yordamida oddiygina hal etiladi. Elektr tokidan himoya qilishning ishonchli va keng tarqalgan vosita-laridan biri elektr qurilmalarini yerga ulash va nollashtirish hisoblanadi.Elektr qurilmalarini yerga ulashda qurilmaning еlеktr toki ta’sirida bo‘lmagan metall qismi, masalan, korpusi (1),yerga ko‘milgan elektrodlarga (3) ulanadi. Shu sababli yergaulash tizimi elektrodlar va elektr qurilma bilan elektrodni birlashtiruvchi o‘tkazgichlardan (2) iborat bo‘ladi (4.1-chizma).Yerga ulash elektrodlari sun’iy (aynan shu maqsadda maxsus yerga ko‘milgan рo‘lat truba yoki boshqa turdagi metall buyumlar) va tabiiy (boshqa maqsadlarda yerga o‘rnatilgan metall buyumlar) ko‘rinishda bo‘lishi mumkin. Tabiiy elektrodlarga suv quvurlari, bino va inshootlarning temir beton konstruksiyalarini yerga ko‘milgan detallari misol bo‘la oladi. Gaz va neft quvurlaridan yerga ulash elektrodi sifatida foydalanish taqiqlanadi. Sun’iу elektrodlar sifatida рo‘lat trubalar, burchaksimon рo‘latlar, armaturalar va temir polosalardan foydalanish mumkin. Bunday elektrodlarning uzunligi 2...3m, qalinligi 3,5 mm.dan kam bo‘lmasligi zarur. Elektrodlarni bir-biriga ulashda ko‘ndalang kesimining o‘lchami 4x12mm bo‘lgan simlar yoki diametri 6 mm.dan kam bo‘lmagan рo‘lat simlardan foydalaniladi.
Nazorat savollar:
1.Zaminlash qurilmalari qanday vazifa bajaradi?
2. Elektr tokidan himoya qilishning ishonchligi qanday bo’lish kerak?
3. Standart talablari bo‘yicha quvvati 100 kVt gacha bo‘lgan elektr qurilmalarining yerga ulash qarshiligi qiymati qancha bo’ladi?.
1.Ari’ov N.M. Elektr stantsiyalarni elektr jixozlari. O’quv qo’llanma.
SHarq, 2005.
2.brezkova V.I.Gidroenergetika. M.Energoatomizdat, 2000.
3.Sayt: www.energystrategy. ru
23-Ma’ruza
Mavzu: Zaminlash qurilasini hisoblash
Reja
1. Elektr qurilmalarini yerga ulash va nollashtirish
2. Elektor qurilmalarini yerga ulash
3. Statik elektr zaryadlari
Elektr qurilmalarini yerga ulash va nollashtirish Elektr tokidan himoya qilishning ishonchli va keng tarqalgan vosita-laridan biri elektr qurilmalarini yerga ulash va nollashtirish hisoblanadi.Elektr qurilmalarini yerga ulashda qurilmaning еlеktr toki ta’sirida bo‘lmagan metall qismi, masalan, korpusi (1),yerga ko‘milgan elektrodlarga (3) ulanadi. Shu sababli yerga ulash tizimi elektrodlar va elektr qurilma bilan elektrodni birlashtiruvchi o‘tkazgichlardan (2) iborat bo‘ladi (Yerga ulash elektrodlari sun’iy (aynan shu maqsadda maxsus yerga ko‘milgan рo‘lat truba yoki boshqa turdagi metall buyumlar) va tabiiy (boshqa maqsadlarda yerga o‘rnatilgan metall buyumlar) ko‘rinishda bo‘lishi mumkin.