«jahon iqtisodiyoti va xalqaro iqtisodiy munosabatlar»

 
§ 2.2. Xalqaro savdoning klassik nazariyalari 
Merkantilistik nazariya.
 
Merkantilizm iqtisodiy ta’limotning bir yo’nalishi bo’lib, u yevropalik olimlar (Tomas Mun (1571-
1641), Charles Davenant (1656-1714) Jaen Baptiste Colbert (1619-1683), Sir William Petty (1623-1687)) 
tomonidan ishlab chikilgan. Merkantilistlar ishlab chiqarishning tovar tabiatiga urg’u berishgan. 

---

8 
Merkantilistlar nuqtai nazariga ko’ra, dunyo cheklangan mikdordagi boyliklarga ega, shuning 
uchun bir mamlakatning boyishi fakatgina boshqa mamlakatning kambag’allashuvi hisobiga yuz berishi 
mumkin. Boylikning ko’payishi qayta taqsimlanish orkali mumkin bo’lganligi bois, har bir mamlakatga 
kuchli iqtisodiyotdan tashkari armiya, xarbiy va savdo flotini o’z ichiga olgan kuchli davlat "mashina"si 
ham kerakki, u mamlakatning boshka mamlakatlardan ustunligini ta’minlay olsin. 
Merkantilistlarning xalqaro savdo nazariyasi uchun sezilarli hissasi shundaki, ular mamlakatning 
iqtisodiy tarakkiyotida xalqaro savdoning ahamiyatini kayd etdilar va uni rivojlantirish modellaridan 
birini ishlab chikdilar. Ular zamonaviy iqtisodiyotda ishlatiladigan to’lov balansi tushunchasini 
birinchilardan bo’lib izohlab berishgan. 
Merkantilistlar dunyokarashlarining chegaralanib kolganligi shundaki, ular bir mamlakatning 
boyishi fakatgina u savdo olib borayotgan boshka mamlakatning kambagallashuvi xisobiga yuz berishi 
mumkin deb xisobladilar, xalqaro iqtisodiyot rivojlanib borishini, binobarin mamlakatning rivojlanishi 
mavjud boylik chegarasida emas, balki bu boylikni kupaytirish xisobiga ham yuz berishi mumkinligini 
tushuna olmadilar. Birok bir muncha keyinrok vujudga kelgan fiziokratlar ta’limotlaridan farkli ularok, 
merkantilistlarning karashlari ilmiy tafakkurni xalqaro iqtisodiyotda klassik maktab goyalari tomon 
undadi.