«jahon iqtisodiyoti va xalqaro iqtisodiy munosabatlar»

 
§ 1.5. Xalqaro mehnat taqsimotini rivojlanishining zamonaviy o’ziga xos tomonlari. Xalqaro 
ixtisoslashuv va ishlab chiqarish kooperatsiyasi 
Xalqaro mehnat taqsimotining rivojlanishi asosiy yo’nalishini biz xalqaro ixtisoslashuv va ishlab 
chiqarish kooperatsiyasining kengayishida ko’rishimiz mumkin. Xalqaro kooperatsiya (XK) va xalqaro 
ixtisoslashuv (XI) xalqaro mehnat taqsimotining shakllari bo’lib, uning mohiyatini namoyon qiladi. 
Xalqaro mehnat taqsimotining boshqa bir shakli - xalqaro ishlab chiqarish kooperatsiyasidir. Uning 
ob’ektiv asosi bo’lib, ishlab chiqarish kuchlarini rivojlanishining o’sib borayotgan darajasi, hamda 
mamlakat ichida yoki tashqarisida ro’y berishidan qat’iy nazar mustaqil korxonalar o’rtasidagi barqaror 
ishlab chiqarish jarayonlarini borishi hisoblanadi.
 
Nazorat uchun savollar: 
1.
Jahon xo’jaligi nima? 
2.
XIM tizimiga nimalar kiradi? 
3.
Jahon xo’jaligini rivojlanishining bosqichlarini tavsiflab bering. 
4.
“Avtarkiya” nima? 
5.
Mamlakatlarni “ochiqligi” qanday ko’rsatkichlar bo’yicha belgilanadi. 
6.
“Ochiq iqtisodiyotning” mazmuni va mohiyatini tushuntirib bering. 
7.
Globallashuv nimani anglatadi? 
8.
Tashqi savdo kvotasi nimani anglatadi 
9.
Xalqaro mehnat taqsimotining mohiyati qaysi olimlarning nazariyalarida aks ettirilgan? 
10.
Xalqaro mehnat taqsimotiga ta’sir ko’rsatuvchi asosiy omillarni xarakterlab bering. 
11.
Xalqaro ishlab chiqarish ixtisoslashuvi nima? 
12.
Ishlab chiqarish ixtisoslashuvining shakllarini ko’rsating.
 
2-mavzu. Xalqaro savdoning rivojlanish nazariyalari va modellari 
 
§ 2.1. Xalqaro iqtisodiy munosabatlar tizimida xalqaro savdo. Xalqaro savdo kontseptsiyasi 
Xalqaro iqtisodiy munosabatlarning an’anaviy va eng rivojlangan ko’rinishlaridan biri tashqi savdo 
hisoblanadi. Jahon iqtisodiyotida ro’y berayotgan xalqaro iqtisodiy munosabatlar umumiy hajmining 75-
80%i tashqi savdoning ulushiga to’g’ri keladi. 
Dunyoda mavjud bo’lgan har qanday mamlakat uchun tashqi savdoning roli kattadir. Iqtisodchi 
olim J.Saksning fikricha “dunyodagi har qanday davlatning iqtisodiy muvaffaqiyati tashqi savdoda 
ko’rinadi. Hozirgi kunga qadar hech bir mamlakat jahon iqtisodiy tizimidan ajralgan holda sog’lom 
iqtisodiyotni hosil qila olgani yo’q”. 
“Tashqi savdo” deganda bir mamlakatning boshqa bir mamlakat bilan haq to’lanadigan olib 
kirishi, ya’ni, import va haq to’lanadigan olib chiqish, ya’ni, eksportdan iborat savdosi nazarda tutiladi. 
Dunyodagi barcha mamlakatlarning hak to’lanadigan tovar aylanmasi yig’indisi xalqaro savdo deb 
ataladi. Xalqaro savdo tushunchasi torroq ma’noda ham ishlatilishi mumkin. Masalan, sanoati rivojlangan 
davlatlarda tovar aylanmasining yig’indisi, rivojlanayotgan davlatlarda tovar aylanmasining yig’indisi va 
x.k. 
Xalqaro savdoning zamonaviy nazariyalari o’z tarixiga ega, albatta. Mamlakatlarning nima 
sababdan o’zaro oldi-sotdi kilishi masalasi XVII asrning boshlaridanoq iqtisodchi olimlarni qiziqtirib 
kelgan. Endigina vujudga kelgan iqtisodiy ta’limot maktablari tashki savdoni rivojlantirishga o’z 
e’tiborlarini karatishgan.