Jahon adabiyoti” fanidan yakuniy nazorat savollari “Belgamish” dostoni

. “Galatepaga qaytish”da Samad obrazi.

JAVOBI Самад – қисса бош қаҳрамони Ғайбаров билан талабаликдан дўст-қадрдон: “шаҳар бир, давра бир, хуллас, орадан қил ўтмас қалин ошна эдилар”. Уларнинг даврасида яна Шоир, Абдували-Соқол ва кейинроқ келиб қўшилган, улардан беш-ўн ёш кичикроқ альпинист йигит Қобил ҳам бор. Қобил тоғда қор остида қолиб кетиб кўзлари кўрмай қолган. У уйда ўтириб зерикади, хотинига юк бўлгани учун қийналади, кўпинча археологларга қўшилиб, ўзи билмайдиган ниманидир қидириб Самад – қисса бош қаҳрамони Ғайбаров билан талабаликдан дўст-қадрдон: “шаҳар бир, давра бир, хуллас, орадан қил ўтмас қалин ошна эдилар”. Уларнинг даврасида яна Шоир, Абдували-Соқол ва кейинроқ келиб қўшилган, улардан беш-ўн ёш кичикроқ альпинист йигит Қобил ҳам бор. Қобил тоғда қор остида қолиб кетиб кўзлари кўрмай қолган. У уйда ўтириб зерикади, хотинига юк бўлгани учун қийналади, кўпинча археологларга қўшилиб, ўзи билмайдиган ниманидир қидириб юрган Ғайбаровнинг олдига шунчаки гаплашгани келиб туради. Аксарият уни Самад машинасида олиб келиб қўяди, кейин қайтариб уйига ташлаб ҳам келади. Ниҳоят, шундай ўтиришларнинг бирида, Ғайбаров олтин маъбудани топган куни бу муваффақиятни “ювиш” мақсадида Қобил Париждан келтирилган коньякни олиб келишини сўраб Ғайбаровга уйининг калитини беради. Ғайбаров эса у ерда Қобилнинг хотини Мазлума билан Самадни ноқулай вазиятда учратади…юрган Ғайбаровнинг олдига шунчаки гаплашгани келиб туради. Аксарият уни Самад машинасида олиб келиб қўяди, кейин қайтариб уйига ташлаб ҳам келади. Ниҳоят, шундай ўтиришларнинг бирида, Ғайбаров олтин маъбудани топган куни бу муваффақиятни “ювиш” мақсадида Қобил Париждан келтирилган коньякни олиб келишини сўраб Ғайбаровга уйининг калитини беради. Ғайбаров эса у ерда Қобилнинг хотини Мазлума билан Самадни ноқулай вазиятда учратади…

187. 
     . Sharqda Iskandar obrazining badiiy talqini.
     

JAVOBI “Xamsa”dagi Iskandar obrazi uchun “Qurʼoni Karim”da bayon etilgan Zulqarnaynga oid uch xususida asos vazifasini oʻtaydi. Bularning biri fotihlik; ikkinchisi odillik; uchinchisi, har ikki tushunchaning negizida turuvchi Ollohga yaqinlik, ilohiy maʼrifat. Navoiydagi odil shoh obrazi talqinida bu uchlik navbatma-navbat aylanib turadi va bu doirada ilohiy maʼrifat tushunchasi ustunlik qiladi: “Aniqki, Biz uning barcha ishlaridan xabardormiz – (uni) ihota qilib olgandirmiz” .Ayni shaklda odil shoh obraz-tizimni tashkil etadi. Tarixiy-istioraviy xronotopda (makon-zamonda) odil shoh obrazini harakatga keltiradi. Asardagi Xitoy, Hindiston, Turkiston, Eron singari tarixiy makonlar tizimi Qurʼonda qayd etilgan sifatlar bilan uygʻunlashib, tarixiy mohiyat kasb etadi. Bu syujet chizigʻining “Kahf” surasida bayon etilgan Zulqarnayn qissasi bilan mos kelishi (uning dastlab Magʻribga, soʻng Mashriqqa yurishi, Yaʼjuj-Maʼjuj qutqusiga qarshi devor qurishi) obrazning idealligi va tarixiyligini taʼkidlashi bilan bir qatorda, istioraviy qatlamda universallashgan odil shoh gʻoyasini aks ettiradi. Asardagi dengiz, ummon, suv osti xronotoplari esa istoraviy qatlam salmogʻini oshirib, uni tarixiy qatlam bilan tenglashuviga olib keladi. Ayni xronotoplar bilan bogʻliq syujet liniyalarida Iskandarga valiylik, nabiylik maqomlarining berilishi, undagi jahongirlik, fotihlik xususiyatlarini samoviy maʼrifat kontekstida umumlashtiradi. Obrazlar tizimiga :Oshiq -maʼshuqa -raqib ; Xizmatkorlar obrazlari;Bolalar obrazlari;ayyorlar obrazlari ;telbalar obrazi; masxarabozlar obrazi kiradi.F . Shillerning "Makr va muhabbat"asarida obrazlar tizimining deyarli barcha turini uchratamiz.An'anaviy Oshiq-maʼshuq-raqib obrazlar: Ferdinand-Luiza-Milford xonim kabi qahramonlarda namoyon boʻlsa,xizmatkorlar obrazi tizmiga Milford xonimning xizmatchilari kiradi.Ayyorlar obraziga:Vurmni misol keltirish mumkin.

188.