J. S. Salimov, N. B. Pirmatov

k = k^+
(13.15)
bularda: I0o = I0cos(p0 — salt ishlash tokining aktiv tashkil etuvchisi; I0r = Iosinq)0 — salt ishlash tokining reaktiv tashkil etuvchisi. Stator chulg‘amining toki, (A)
- V'i+/,’, •	(13.16)
Asinxron motorning quwat koeflitsienti
cosq>, = Ila/ 1, •	(13.17)
Motorning iste’mol qiladigan aktiv quwati, (W)
P, = m,U, lla .	(13.18)
Salt ishlash rejimdagi aktiv quwati, (W)
P0 = m, /0^2 r, + P;„ + P'mex,	(13.19)
bunda r, - stator fazaviy chulg'amining aktiv qarshiligi (Q); bu qarshilik mazkur tajribani o‘tkazib boMgandan keyin tezda o‘lchab olinadi. Stator chulg‘amidagi elektr isroflar, (W)
^pei = m,/,^2!^-, ■	(13.20)
Asinxron motorning elektromagnit quwati, (W)
	(13.21)
Rotor chulg‘amidagi elektr isroflar, (W)
^p'2 = m2/2^2 r, = m ,(/')^2 r[ .	(13.22)

Elektromagnit moment, (N m)

M = P_cin (o, , (13.23)
bunda co, = 27m,/ 60 = 271^/ p — maydonning burchak tezligi. Qo‘shimcha isroflar (nominal rejim uchun), (W)
P'^n, = °>005 P, . (13.24)
Motorning nominal bo‘lmagan rejimi uchun qo‘shimcha isroflarini hisoblashda quyidagi ifodadan foydalanish zarur:
P' . = P' .. < 13.25)
qo sh qo sh(N) vw *
bu yerda k_yu = I,/ I_1N — yuklama koeffitsienti.





zp'=p: + l + p:,+ pl+ pl

e2

(fo'sh •

(13.26)
Asinxron motorda barcha isroflarning yig‘indisi:
Asinxron motorning foydali quwati, (W)
P, = P - 2P'yoki P,= P -P'-P' - P' (13.27)
2 1 ^J 2 cm c2 mcx qo sh ^v '
bunda P'_racx— mexanik isroflar (ular salt ishlash tajribasidan aniqlanadi). Motorning FIK
T1=P₂/P,=1-ZP'/P, ■ (13.28)
Rotorning aylanish chastotasi (13.3) formula bo‘yicha hisoblanadi. Motorning foydali momenti (N m)
M₂= 9,55 P₂ / n. (13.29)
Sirpanishning bir necha me'yoriy qiymatlari uchun hisoblangan natijalar jadvalga yig'iladi va motorning ish xarakteristikalari — n, M₂, I_p
coscpp ri = / (P₂) kuchlanish U₍= U_N = const va chastota f,=const uchun quriladi.
Nazorat savollari:
/. Asinxron moioming salt ishlash xarakteristikasini o ‘tkazishdan maqsad nima ?

2. 
   Asinxron motorning qisqa tutashuv xarakteristikasini o'tkazishdan maqsad nima?
   
3. 
   Motoming ish xarakteristikasi deb qanday bog ‘lanishga aytiladi?
   
4. 
   Asinxron motor toklariningdoiraviy diagrammasi to‘g‘risida ma 'lumot bering.
   
5. 
   Motorning mexanik xarakteristikasi deb qanday bog‘lanishga aytiladi?
   

13. 
    BOB. ASINXRON MOTORLARNI ISHGA
    TUSHIRISH VA AYLANISH CHASTOTASINI
    ROSTLASH
    
    1. 
       Uch fazali asinxron motorlarni ishga tushirish
       

Asinxron motor ishga tushirilganda, quyidagi asosiy talablar bajarilishi lozim:
Motorni ishga tushirish mumkin qadar oson va qo‘shimcha qurilmalarsiz bajarilishi lozim, ishga tushirish momenti yetarli darajada katta, ishga tushirish toki esa mumkin qadar kichik bo‘lishi lozim.
Uch fazali asinxron motorlarni ishga tushirishda amalda quyidagi usullar qo'llaniladi. Stator chulg‘amlarini to'g'ridan to‘g‘ri tarmoqqa ulash, stator chulg‘amiga pasaytirilgan kuchlanish berib va rotor chulg'amiga reostatni ulab ishga tushirish (oxirgisi faza rotorli motorlarda).
Toⁱgⁱridan to'g'ri tarmoqqa ulab ishga tushirish. Kichik va o‘rta quwatli qisqa tutashgan rotorli asinxron motorlar ana shunday usul bilan ishga tushiriladi. Bunda motorning stator chulg‘ami yetarli darajadagi quwatga ega bo‘lgan elektr tarmog‘iga magnit ishga tushirgich yoki oddiy ulagich yordamida qo‘shiladi va uning tezligi tabiiy mexanik xarakteristikasi bo‘yicha o‘sib boradi. Ishga tushirish momenti M_it quyidagicha topiladi (ishga tushirish paytida s = 1 bo'ladi):
M._t = (m, l/,² • r'^)/ {«B,[(r, + r'₂)² + (x, + x'₂)²]}. (14.1)
Ishga tushirish toki I_jt ancha katta bo‘lsa ham motor uchun xavfli bo'lmaydi, chunki ishga tushirish qisqa vaqt ichida kechadi.
Ishga tushirish tokining nominal tokdan 5h-7 marta katta boMishi va ishga tushirish momentining uncha katta bo‘lmasligi bu usulning kamchiligi hisoblanadi.
14.1 -rasm. Qisqa tutashgan rotorli asinxron motorni to ‘g ‘ridan to ‘g ‘ri tarmoqqa ulab ishga tushirish sxemasi (a) va bunda tok I^ va aylantiruvchi moment M ning o ‘zgarish grafiklari (b).
Motorning stator chulg‘amini to‘g‘ridan to‘g‘ri elektr tarmog'iga ulab ishga tushirish yuqoridagi kamchiliklarga ega bo‘lishidan qat'iy nazar, u sodda, arzon va energetik ko‘rsatkichlari (q, costp,) kattadir.
Tarmoq kuchlanishinipasaytirib ishga tushirish. Bunday usul bilan quwati katta bo‘lgan qisqa tutashgan rotorli asinxron motorlar ishga tushiriladi. Tarmoq kuchlanishini pasaytirish usullari quyidagidan iborat:

1. 
   stator chulg'amini yulduz usulidan uchburchak usuliga o'tkazish yo‘li bilan ishga tushirish. Asinxron motorni bunda stator chulg'ami
   

fazalariga berilayotgan kuchlanish ^/3 marta kamayadi, xuddi
shuningdek faza toklari ham marta kamayadi. Liniya toklari esa 3
marta kamayadi. Stator chulg‘amlarining ulanish sxemasini o‘zgartirish 3 fazali kontaktor yoki utagich yordamida amalga oshiriladi (14.2,0- rasm).

2. 
   asinxron motorni reaktor yordamida ishga tushirish. Bunday usul bilan ishga tushirishda (14.2,b-rasm) reaktiv qarshiliklarda ishga tushirish tokiga to‘g‘ri mutanosiblikda bo‘ladigan kuchlanish pasayishi AU vujudga kelib, stator chulg‘amlariga pasaygan kuchlanish U_lras beriladi.
   

14.2-rasm. Tormoz kuchlanishini pasaytirib ishga tushirish sxemalari: stator chulg'amini yulduz ulanish sxemadan uchburchak ulanish sxemaga Yo ‘li bilan ishga tushirish (a); statorchulg'amiga reaktor R (reaktiv qarshilik) ulab (b) yoki AT — avtotransformator yordamida kuchlanishni pasaytirib (d) ishga tushirish sxemalari (bularda: QU — qayta ulagich; Ql, Q2 va Q3 — ishga tushirish kontaktorlari).

Bu kuchlanishning qiymati quyidagicha topiladi:

bunda x_r — ishga tushirish reaktiv qarshiligi.
Bu kuchlanish ta'sirida motorning rotori aylana boshlaydi. Motorning aylanish chastotasi oshib borgan sari rotor chulg‘amida hosil bo‘ladigan EYK E_2s kamayib boradi, natijada ishga tushirish toki ham kamayadi.
Stator chulg‘amlari bilan ketma-ket ulangan qarshiliklarda kuchlanish pasayishi AU kamayadi va motorning aylanish chastotasi oshgan sari unga berilayotgan kuchlanish U,avtomatik ravishda ko‘payib boradi. So‘ngra Q2 ulagich ulanadi va motorga tarmoq kuchlanishi U, beriladi, bunda motor nominal kuchlanish bilan ishlaydi.

4.