J. S. Salimov, N. B. Pirmatov

Transformator va avtotransformator chulg‘amlarining ulanish usullari, chulg‘am uchlarining standart bo‘yicha yangicha belgilanishi va uni tajribada tekshirish

Uch fazali transformator chulgamlarining ulanish usullari. Umumiy maqsadli uch fazali transformatorlarning chulg‘amlari asosan «yulduz» (Y) (2.6, fl-rasm) va «uchburchak» (A) (2.6,b-rasm), ayrimlari esa «zigzag» (Z) (2.6,c-rasm) usulida ulanadi.

4. 
   rasm. Uch fazali transformatorlar chulg'amlarining ulanish usullari: a — yulduz~yulduz (Y/Y); b — yulduz~uchburchak (Y/A); d — yulduz—
   

zigzag (Y/Z).
Chulg‘amlar Y usulida ulanganda, liniya kuchlanishi U — ,/3 U_p
liniya toki esa I = I_rbo'ladi. Bu nisbatlarsimmetrik rejim uchun to‘g‘ridir.
Odatda, uch fazali ikki chulg‘amli transformatorning YK chulg'ami ulanish usulining shartli belgisi kasr suratida, PK chulg'aminiki esa kasr maxrajida ko'rsatiladi (masalan, Y/Y, Y/A, Y/Z). Uch fazali uch chulg‘amli transformatorlarda chulg'amlarning sxemalari YK/ 0‘K/ PK ketma-ketlikda, ya’ni Y/Y/A yoki Y/A/A ko‘rinishda belgilanadi.
Zigzag usulida ulangan ikkilamchi chulg‘am ikkita teng qismga ajratilib, magnit o‘tkazgichning har xil sterjenlariga joylanadi va ular o‘zaro qarshi ulanadi. Bu holda fazaviy chulg‘am g‘altaklarining EYK vektorlarini geometrik ayirish natijasida hosil bo‘ladigan fazaviy EYK, shu fazani hosil qiluvchi har qaysi g‘altak EYK dan -Jl marta katta bo‘ladi (2.7.Z»-rasm).
Bu g‘altaklar mos ulanganida esa, fazaviy chulg‘am g‘altaklarining EYK lari geometrik qo‘shilib, natijaviy EYK kam bo‘lishidan amalda g‘altaklami teskari ulaydilar.
Teskari ulangan g‘altaklardagi natijaviy EYK normal fazaviy
chulg‘amning EYK (E_f = 2 E'_f)ga nisbatan 2/,/3 =1,15 marta kichik
bo‘lishidan (E'_f— bitta g'altakning EYK) chulg‘am «Z» sxemasiga ulanganda zamriy EYK E_f ni olish uchun o‘rov simi 15 % ko‘p sarflanadi. Bu esa uning kamchiligidir.

4. 
   rasm. Transformatorning PK chuig‘am g‘altakiari o‘zaro qarshi ulangan «zigzag» ulanishining amaliy sxemasi (a) va unga oid EYK lar vcktor diagrammasi (b).
   

PK chulg‘ami «Z» sxemasiga ulangan transformator quyidagi ijobiy xususiyatlarga ega bo'ladi:

1. 
   nosimmetrik yuklamada kuchlanishning vaqt bo‘yicha o‘zgarish shakli transformator salt ishlagandagi PK chulg‘am kuchlanish shakliga yaqin bo'ladi, demak, fazaviy kuchlanishlar shakli deyarli o‘zgarmaydi;
   
2. 
   teng yelkali zigzagda PK chulg‘amdan 1: ^/3 :3 nisbatdagi uchta
   

kuchlanish olish mumkin. Masalan, fazaviy chulg'amining yarmida (bitta yelkada) — U'_f = 127 V, bitta fazaviy chulg‘amda — U_f = U'_f + U"_f =220 V (bunda U"_f — PK chulg‘amning boshqa faza ta’siridagi ikkinchi yelka kuchlanishi) va fazalararo (liniyaviy) kuchlanish esa U
= V3 U_f = 380 V bo‘ladi.
PK chulg‘ami «Z» sxemasiga moslab tayyorlangan uch fazali kuch transformatorlari amaliyotda nosimmetrik yuklamaning ta’siri kuchli bo‘lgan sohalarda (masalan, to‘g‘rilagich qurilmalarida va b.) fazaviy kuchianishlar shaklining deyarli 0 ‘zgarmasligi katta samaradir.