J. S. Salimov, N. B. Pirmatov

Sinxron mashinaning induktiv qarshiliklarini tajribada aniqlash.
Mashinaning bo‘ylama o‘qi bo‘yicha induktiv qarshiligi x_d ni salt ishlash va qisqa tutashuv xarakteristikalaridan foydalanib aniqlash mumkin.
0‘rta va katta quvvatli noayon qutbli sinxron mashinada stator chulg‘ami aktiv qarshiligi r, ning qiymati ancha kichik (r,= 0,01-^0,001; x,= 1,0-^2,5) bo'lganligidan r,*0 deb qabul qilinsa va qisqa tutashuv rejimida (U, = 0) yakor zanjiri qarshiligi sof induktiv bo‘ladi va qisqa tutashuv toki 1 = I_d vujudga keltirgan yakor reaksiyasi oqimi mashinani magnitsizlaydi. Natijada mashinaning magnit zanjiri to'yinmagan bo'ladi.
Qisqa tutashuv rejimda ayon va noayon qutbli sinxron mashinalar uchun tegishlicha EYK lar muvozanat tenglamasidan
£o = ji_q,^x₀.⁺ ji_q,^xi„ = ji_q,^x.; (²⁰-⁸>
E.=jV. ⁺ j i_q>^Xla=jU- (²⁰-⁹)
ularning induktiv qarshiligini aniqlash rnumkin.
(20.1) dan ayon qutbli SG ning magnit to‘yinishi hisobga olinmagan hol uchun uning bo‘ylama o‘qi bo'yicha induktiv qarshiligi quyidagiga teng bo‘ladi:
^x_d = E₀/I_ql, (20.10)
bundagi EYK E₀ va tok I to‘g‘ri chiziqli salt ishlash (20.1-rasm, 2) va qisqa tutashuv (20.1-rasm, 4) xarakteristikalaridan bir xil qiymatli
qo‘zg‘atish tokiga (masalan, l_qo._z = 0A ^{da E}₀ ⁼ Ab ; !_q, = ¹_IN ⁼ AN > to‘g‘ri kelishi kerak.
Sinxron mashinaning magnit zanjiri to‘yinishi hisobga olinganda x_dm_m induktiv qarshilik kamayadi. Shuning uchun EYK E₀ ning qiymatini real salt ishlash xarakteristikasidan (20.1-rasm, 2) olish kerak boMadi.
Agarsinxron mashinaning bo‘ylama (k_d) va ko‘ndalang (k ) o‘qlari bo‘yicha stator (yakor) maydoni shaklining koeffitsientlari maMum boMsa, hisoblangan x_d dan foydalanib mashinaning ko'ndalang o‘qi bo‘yicha sinxron induktiv qarshiligi x quyidagicha aniqlanadi:
_Xq ⁼ (k_q/k_d).x_d. ' (20.11)
Ayon qutbli SG larning x_d va x_q induktiv qarshiliklarini sirpanish tajribasidan ham aniqlash mumkin. Bu tajribada stator chulg‘amidagi tok I, = 0,251 _|N ga teng boMadigan qilib pasaytirilgan kuchlanish beriladi va SG ning qo‘zg‘atish chulg'amiga tok berilmagan holda (bu chulg‘amga voltmetr ulanadi) uning rotorini birlamchi motor bilan sinxron aylanish chastotadan kamroq bo'lgan aylanish chastota bilan magnit maydon aylanishi tomonga aylantiriladi. Bunda statorning fazaviy chulg‘amlari hosil qilgan magnitlovchi kuchning o‘qi goh rotorning bo'ylama o‘qi bilan, goho ko'ndalang o‘qi bilan mos tushadi. Bo'ylama o‘qi bilan mos tushganda yakor reaksiyasining magnit oqimi kichik magnit qarshilikka uchraydi, demak, MYK va uni vujudga keltiradigan stator toki minimal qiymatga ega bo‘ladi (bu holda statordagi voltmetr maksimal kuchlanishni ko'rsatadi). Stator chulg'ami magnitlovchi kuchining o‘qi rotorning ko'ndalang o‘qiga mostushganda yakor reaksiyasining magnit oqimi katta magnit qarshilikka uchrab, MYK va uni vujudga keltiradigan stator toki maksimal qiymatga ega bo'ladi (kuchlanish esa minimal bo'ladi).
Shunday qilib, kam miqdordagi sirpanish tajribasida stator chulg‘amidagi tok I_min qiymatdan l_mix gacha o‘zgaradi. Bunda induksion regulatordagi kuchlanish tushishining o‘zgarishi tufayli statorga berilgan kuchlanish U_max dan U_min gacha o‘zgaradi.
Stator chulg‘amidagi kam miqdordagi aktiv qarshilik e’tiborga olinmasa (r₍»”0) mashinaning bo‘ylama va ko‘ndalang o'qlari bo‘yicha sinxron induktiv qarshiliklari stator fazaviy chulg‘amlari yulduz ulangan hol uchun quyidagicha aniqlanadi:
- U.,,/ (V3 ]„_in) , X - U.,y (73 I_). (20.12)
Bu tajribadan aniqlangan x_d va x_q larning qiymatlari mashina magnit zanjirining to‘yinmagan holatiga to‘g‘ri keladi (bunda x_q« 0,6 x_d).
Noayon qutbli sinxron mashinalarda yakor aylanasi bo‘ylab havo oraliq bir xil bo‘lgani tufayli x_d = x_q = x_o bo‘ladi. (20.8) dan noayon qutbli SG ning magnit to‘yinishi hisobga olinmagan hol uchun uning ko‘ndalang o‘qi bo‘yicha induktiv qarshiligi quyidagiga teng bo‘ladi:
x,= E₍₎/l_ql. (20.13)
Induktiv qarshiliklar nisbiy birliklarda quyidagicha ifodalanadi:
V = C,N / ^U,_N) • x_d ; x„ = (1_1N / U_1N) • x_q , (20.14)
bunda I_IN va U_|N — fazaviy tok va kuchlanishlarning nominal qiymatlari.
0‘rta va katta quvvatli zamonaviy turbogenerator va gidrogeneratorlarning simmetrik yuklamada barqaror rejimi uchun parametrlarining qiymatlari 20.2-jadvalda keltirilgan.
Turbogenerator va gidrogeneratorlarning parametrlari