J. S. Salimov, N. B. Pirmatov

Sinxron generator EYK larining amaliy (Pote) diagrammasi.
Nominal yuklama bilan ishlab tuigan SG ning yuklamasi birdaniga uzib qo‘yilgandan keyin rotorning aylanish chastotasi va qo‘zg‘atish tokining qiymati o'zgartirilmay qoldirilsa SG ning chiqish klemmalaridagi kuchlanish nominal qiymatiga nisbatan AU kattalikka oshadi. Buni grafik usulda EYK larning amaliy (Pote) diagrammasidan aniqlash mumkin.
Buning uchun bitta grafikda salt ishlash va qisqa tutashuv xarakteristikalari quriladi. Amaliy diagrammada kattaliklar nisbiy birliklarda beriladi va uni aktiv-induktiv xarakterli yuklama ulangan noayon qutbli sinxron generator uchun qurish tartibi quyidagidan iborat:

1. 
   Ordinatalar o‘qiga 0A = U_N vektori chiziladi;
   
2. 
   kuchlanish U_N dan cp_N burchakka orqada qoluvchi I_1N vektori chiziladi;
   
3. 
   U_N vektorga mashinaning aktiv (I^ r,) va induktiv (jI_1N*x_p) qarshiliklaridagi kuchlanish pasayishi vektorlarini geometrik qo‘shib nominal yuklamada ishlayotgan SG ning EYK 0C = aniqlanadi, ya’ni
   

bunda x_p — reaktiv uchburchagidan aniqlangan Pote qarshiligi (bu qarshilik odatdagi tarqoq induktiv qarshilikdan nisbatan kattaroq bo‘lib qo‘zg‘atish chulg‘amida hosil bo‘lgan tarqoq magnit oqim tufayli magnit o‘zakning qo‘shimcha magnit to‘yinishini hisobga oladi);

4. 
   0 nuqtadan OC radiusida chizib ordinatalar o‘qida B nuqta hosil qilinadi va undan absissalar o‘qiga yordamchi (punktir) parallel chiziq o‘tkazamiz va uning salt ishlash xarakteristikasi bilan kesishgan nuqtasini “K” bilan belgilab, bu nuqtadan absissalar o‘qiga perpendikular bo‘lgan yordamchi (punktir) chiziq o‘tkazib D nuqta hosil qilinadi va EYK ni hosil qiluvchi qo‘zg‘atish toki OD = I' aniqlanadi. SG salt ishlagandagi EYK E₀ yuklama ulangan mashinaning EYK E^ dan bo'ylama yakor reaksiyasi EYK E_ai/ qiymatga katta bo'ladi, ya’ni
   

Eyu.N —ad >

(20.21)
20.3-rasm. Sinxron generator EYK larining amaliy (Potye) diagrammasi.

5. 
   yakor reaksiyasi EYK E_m/ qiymatni hisobga olish uchun yakor reaksiyasining bo'ylama magnitsizlovchi ta'siriga mos keladigan qo‘zg‘atish toki I _a ni aniqlaymiz (buning kattaligi 20.1-rasmda qisqa tutashuv tajrbasidan grafik usulda aniqlangan mashina bo‘ylama yakor reaksiyasini kompensatsiyalovchi qo‘zg‘atish toki 1 _u._zu kabi aniqlanadi); bu kattalik 20.3-rasmda boshqa masshtabda LG = I _a belgilangan;
   
6. 
   so‘ngra D nuqtadan CD ga cp' = q> + y burchak ostida vektor DK = I . ni o‘tkazamiz. Markaz 0 dan 0K radius bilan absissalar
   

— qo Z..Q
o‘qi bilan N nuqtada kesishguncha yoy chiziladi. U holda 0N = I ._zN qo‘zg‘atish tokining qiymati EYK E₀ = NP ga mos keladi. A nuqtadan absissalar o‘qiga parallel qilib AR chiziqni o‘tkazib izlanayotgan AU_n ni olamiz:
AU_n= [(NP - NR) / NR]100 = [(E₀ - U_N) / U_N] 100. (20.22)
Rostlash xarakteristikasi. Bu xarakteristika U =U_N = const, coscp = const va f = f_N = sonst bo‘lganda, I_qo._z⁼ ||(I,) bog‘liqlikni ifodalaydi.

2. 
   rasmda SG ning uch xil xarakterli yuklamaga tegishli coscp qiymatlari uchun rostlash xarakteristikalari ko‘rsatilgan.
   

Aktiv-induktiv (cp > 0) xarakterli yuklamada I, tokning ortishi bilan yakor reaksiyasining mashina bo'ylama o‘qi bo‘yicha magnitsizlovchi ta’siri oshadi, sof aktiv ((p = 0) yuklamada ham, tashqi xarakteristikaning tahlilida ta'kidlanganidek mashinaning bo‘ylama o‘qi bo‘yicha nisbatan kam miqdorda magnitsizlovchi ta'sir qiladi va SG ning chiqish klemmalaridagi kuchlanish pasayadi, shartga ko‘ra esa, U_t =const bo‘lishi uchun qo‘zg‘atish tokini oshirish zarur bo‘ladi. Aktiv-sig‘imiy (cp < 0) xarakterli yuklamada yakor reaksiyasi magnitlovchi ta'sir qilishi tufayli kuchlanish ortadi, bu holda U, = const bo‘lishini ta’minlash uchun esa qo‘zg‘atish tokini kamaytirish kerak bo‘ladi.
Nazorat savollari:

1. 
   SG salt ishlash xarakteristikasining ahamiyati nimadan iborat?
   
2. 
   Yakor reaksiyasi nima va u SG xarakteristikalariga qanday ta ’sir qiladi?
   
3. 
   SG ning IYX si nima uchun SIX dan pastda joylashadi?
   
4. 
   Qisqa tutashuv nisbati nima va u qanday aniqlanadi?
   
5. 
   SG ning induktiv qarshiliklari tajribada qanday aniqlanadi?
   

20. 
    BOB. SINXRON GENERATORLARNING
    NOSIMMETRIK BARQARORLASHGAN ISH
    REJIMLARI
    
    1.