J. S. Salimov, N. B. Pirmatov

0)j -(Oj = = 2\f_r - f_r ) burchak chastota bilan aylanadi. Buning oqibatida U noldan 2U_t gacha o‘zgaradi va chiroqlardagi kuchlanish ham o'zgarib turadi, ya'ni chiroqlar bir vaqtda yonib va o‘chib turadi.
Generatorni tarmoqqa parallel ulashning eng qulay vaqti U= 0 bo‘lgandagi holatdir, bunda chiroqlar o'chgan holat bo‘ladi. Ana shu
vaqtda£_(|. va U__T vektorlari bir-biriga nisbatan teskari fazada bo‘ladi, ya’ni E_(j = ~ U__T.
Uch fazali SG larni sinxronoskop chiroqlari “o'chish” 23.1,a-rasm va “yorugMik aylanishi” 23.1,6-rasm sxemalari bo'yicha ulanadi. Quyida “o‘chish” sxemasi (23.1,fl-rasm) bo'yicha generatorni parallel ulash usulini ko‘rib chiqamiz.
23.1-rasm. Uch fazali SGni elektr tarmog‘iga chiroqli sinxronoskop yordamida parallel ulashning: «o‘chish» (a) va
«yorug ‘lik aylanishi» (b) sxemalari hamda SGni tarmoqqa ulash paytiga mos keladigan EYK va kuchlanish vektor diagrammalari (d, e).
Bu sxemada chiroqlar A-A', B-B’ va C-C' nuqtalar orasiga ulangan boMib, harbirjuft nuqtalar bir fazani tashkil qiladi. Bu nuqtalar orasidagi kuchlanishlar qiymati nolga teng boMganda va chiroqlar o‘chganda
ulagich “Q” qo‘shiladi. Bu holda tarmoq kuchlanishi U__T va SG
EYK£₍. lar bir-biriga nisbatan teskari fazada boMadi (23.1,o-rasm). “YorugMik aylanishi” sxemasi bo'yicha generatorni tarmoqqa

parallel ulash 23.1,6-rasmda ko'rsatilgan. Bunda I-chiroq A-A' bir xil faza nuqtalariga, qolgan ikkita chiroq esa har xil faza nuqtalariga B-B' va C-B' ulangan bo‘ladi. Ulagich “Q,” A-A' nuqtadagi chiroq o‘chgan va qolgan ikki chiroq esa bir xil ravshan yongan holatda ulanishi kerak.
Ulagich “Q,” ning yaxshi ulash holatini bilish uchun yuqoridagi sxemada ham A-A' nuqtalar orasiga voltmetr ulanadi. A-A' nuqtalar orasidagi kuchlanish qiymati nol bo‘lganda bu voltmetrning strelkasi chiroqlar o‘chganda va yonganda sekin tebranadi va nolni ko‘rsatadi. Ana shu vaqtda generator ulanishi lozim.
Hozirgi vaqtda elektr stansiyalarda mukammallashgan sinxronoskoplar ishlatilmoqda. Bu sinxronoskoplar SG larni parallel ulashdagi vaqtni aniq ko‘rsatib beradi.
2. Noaniq sinxronlash usuli. SG larni aniq sinxronlash usuli bilan parallel ulash ko‘p vaqt («10 minut) talab qiladi. Shuning uchun hozirgi vaqtda juda ko‘p elektr stansiyalarda o‘z-o‘zini (noaniq) sinxronlash usuli qo‘llanilmoqda. Bu usul bilan SG kuchlanishi va chastotasi tarmoqnikidan nisbatan kam miqdorda farqli bo‘lgan holda ham generatorni qisqa vaqtda tarmoqqa parallel ulashga erishiladi.
Noaniq sinxronlashda birlamchi motor yordamida hali qo‘zg‘atilmagan (qo‘zg‘atish chulg‘ami o‘zgarmas tok manbayiga ulanmagan) generatorning rotori sinxron aylanish chastotaga yaqin chastota bilan aylantiriladi, keyin stator chulg‘amlari tarmoqqa ulanadi va qo‘zg‘atish chulg‘amiga o‘zgarmas tok beriladi. Bu paytda stator tokining tebranishi kuzatiladi. Shuning uchun bu usul generatomi tez va qisqa vaqt ichida tarmoqqa parallel ulash kerak bo‘lganda qulay hisoblanadi. Sinxronlashdan oldin generator va tarmoq kuchlanishi ayrim fazalarining ketma-ketligi tekshirilgan bo‘lishi shart.

2. 
   Sinxron generatorning elektromagnit quvvati va momenti, burchak xarakteristikalari va aktiv quwatini rostlash
   

Katta quwatli (U = const, f = const) elektr tarmog‘i bilan parallel ishlayotgan SG ning xarakteristikalari avtonom ishlayotgan SG nikidan umuman farq qiladi. Katta quvvatli tarmoqning kuchlanishi mashinaning har qanday ish rejimidan qat’i nazar o‘zgarmaganligi tufayli sinxron mashinaning vektor diagrammasida o‘zgarmas bo'ladi.