jismda elektr zaryad miqdori oz yoki ko‘p bo‘lishi mumkinligini payqagach,
«zaryad miqdori» degan atamani ishlatadi.
Zaryadlarning o £zaro ta ’sirini o£rganish uchun Kulon maxsus buralm a
tarozi yasab, u bilan o ‘tkazgan tajribalari asosida o ‘z qonunini kashf
etgan.Kulon tarozisining tuzilishi 5-rasmda ko‘rsatilgan. Ingichka elastik
metall
N simga yengil va izolatsiyalangan
A shayin o £rtasidan osilgan
bo£lib, uning bir uchida
a metall sharcha, ikkinchi uchida muvozanatlovchi
posongi
s yukchasi bor. Simning yuqori uchi aylantiriladigan va necha
gradusga burilishini o £lchay oladigan diskalik
В dastaga birkitilgan. Kattaligi
xuddi shu
a sharchaning kattaligicha b o £lgan va izolatsiyalangan steijen
uchiga mahkamlangan ichiga kiritilgan va
a bilan bir xil balandlikda
o £matilgan.
a va
b sharchalami ixtiyoriy zaryad miqdori bilan elektrlash uchun
ularning biriga uchinchi В dielektrik dasta uchidagi zaryadlangan metall
sharchani tegizamiz. Endi
ava,b sharchalar bir-biriga tegizilsa, teng miqdorda
zaryadlangan shu sharchalar bir-birlarini itarib,
biror uzoqlikda muvozanatga
kelib to £xtab qoladi. Ular orasidagi masofani
asbob
devoridagi
S H shkala orqali o ic h ash mumkin.
Keyin asbobning
V dastasi orqali simni burab,
sharchalar orasidagi masofa kamaytira boriladi va
turli burchaklarda sharchalaming muvozanatda
bo £lish paytida ular orasidagi masofalar ham
o £lchab boriladi.
M exanikadan bilamizki, elastik deformat -
siyada burilish burchagi aylantirish m om entiga
mutanosib bo £ladi, aw aldan tajriba qilib simning
burilish deform atsiya koeffitsiyenti (burilish
burchak birligiga to £g £ri kelgan kuch miqdori)
ni aniqlab olib, zaryadlarning o £zaro ta ’sir kuchi
(burilish kuch m o m en ti orqali) ni aniqlab
(amalda zaryadli sharchalarni istalgan masofaga
keltirib muvozanatda saqlab) u n g a to £g£ri kelgan
masofani yozib olgach, zaryadlarning o £zaro
ta ’sir kuchi
F m asofaning kvadratiga teskari
1
proporsional, ya’ni Kulon topgan
xulosaga
kelamiz. K ulon yana bir qator tajriba qilib,
zaryadlarning o £zaro ta ’sir kuchi zaryad miqdo-
9
riga qanday bog‘liq ekanligini alohida tekshirgan. Buning uchun
a yoki
b
marchasiga tegish bilan undagi zaryadni yerga o £tkazib, so‘ngra
a sharcha
b sharchaga tegizilsa, bir xil miqdorda qoldik zaryadli sharchalar bir-
biridan uzoqlashib, m a’lum masofada muvozanatga kelib, to £xtab qoladi.
By holda sharchalardagi zaryad miqdori ularning har birida ikki m arta
kam ayganda, shu masofaga m os o ‘zaro itarish kuchi t o ‘rt m arta
kamayganini topgan. Bu
tajribada a va
b sharchalaming har birida birinchi
tajribada
q zaryaddan b o lganda, ular orasidagi macofa
r ga, ta ’sir etuvchi
kuch esa
F ga teng b o lsa , har bir sharchadagi zaryadlar miqdori ^ dan
qolgan ikkinchi tajribada, yana
V dastani burash orqali sharchalar orasi
shu
r masofaga keltirilganda ta ’sir kuch 4 marta kamaygan, bu tajribadan
zaryadlar orasidagi o ‘zaro ta ’sir kuchi shu zaryadlar miqdoriga, ya’ni
zaryadlar ko‘paytmasiga to ‘g‘ri proporional degan xulosa kelib chiqadi.
Agar
b sharchani
b zaryadlanmagan holda
a sharchaga tegizsak, undagi
zaryad miqdorining yarmi
b ga o ‘tib,
a dagi zaryad miqdori ikki m arta
kamayadi, dastani burash bilan zaryadlar orasidagi masofani o £zgar-
tirmasdan, kuch o lc h an sa, uning qiymati birinchi tajribadagidan to ‘rt
m arta kamayadi Zaryadsiz
В shar bilan xuddi shunday tajribani
(b ga
tegizib) takrorlasak, bunda ham
b shardagi zaryad ikki marta kamayganidan
kuchning yana to ‘rt m arta kamayganiga ishongan, bundan o £zaro ta ’sir
kuch
a ham da
b sharchalar zaryadiga mutanosib ekanligi aniq b o ig a n ,
ya’ni kuch
F~ qa ■
qh umumiy holda
F~qr q2. Masofaga nisbatan sharlaming
radiusi
r
-> о darajada kichik b o ls a , undagi zaryadlarni n u qtada
to £plangan, ya’ni nuqtaviy zaryad deb hisoblash mumkin. Bu holda
q] va
q2 nuqtaviy zaryadlar uchun Kulon qonuniga tubandagi ta ’rifni berish
m um kin;
ikkita nuqtaviy zaryadning o ‘zaro ta ’sir kuchi zaryadlar
Do'stlaringiz bilan baham: 
