J., Barakayev N. R. Tizimli tahlil va qaror qabul qilish asoslari

. 
Biografik metod 
(yunon tilida bios - xayot, graho - yozayapman) - shaxs 
hayot yo‘lini tadqiq etish, tashxislash, korreksiyalash, rejalashtirish uslubi. 
Biografik usul XX asrning birinchi choragida tatbik etila boshlandi. Birlamchi 
biografik usullardan yordamida siyosatchilar, tarixiy shaxslar o‘tmishdagi siyosiy 
hayotni retrospektiv tahlil etish maqsadida foydalanilgan. Keyinchalik bunga 

---

180 
muhim va kelajakda bo‘lishi mumkin bo‘lgan xodisalarni (bo‘lajak avtobiografiya, 
boshqariladigan fantaziya, hayotni rejalashtirish, kao‘zometriya)ni, shuningdek, 
shaxsning muloqot doirasini (qo‘shimcha biografiya, sub’ektning munosabatlar 
doirasini) kushishdi. Zamonaviy biografik metodlar siyosatchi shaxsini tarixiy, 
ijtimoiy va individual borliq doirasida o‘rganishga asoslangan bo‘lib, shaxs 
rivojining ssenariysi va hayotiy dasturlari, uning kasbiy, oilaviy, ma’naviy, tabiiy 
va ijtimoiy makonda «makon-vaqt» doirasida tahlil etadi. Biografik metodlarni 
qo‘llashda 
so‘rovnoma, 
intervyu, 
test, 
yaqinlarining 
ko‘rsatmalari, 
zamondoshlarining 
xotiralari, 
faoliyat 
mahsulini 
o‘rganish (xatlari va 
kundaliklarini, ma’ruzalari nutqlarining kontent-tahlili va b.)dan manba va vosita 
sifatida foydalaniladi. 
Tarixiy-qiyosiy 
usullarga 
tarixiy 
tavsif, 
aniq 
tahlil, 
qiyoslash, 
davriylashtirish, xronologik, muammoli-xronologik, retrospektiv, istikbolni 
belgilash, tarixiy analogik va boshqa uslublar kiradi. Qiyosiy- tarixiy uslublar 
siyosiy-psixologik dalillar va hodisalar yuzaga kelganda hamda amalga oshganda, 
rivojlanishning turli bosqichlarida sifat ko‘rsatkichi jihatidan o‘zgarib borishini 
tarixiy muhit bilan uzviy bog‘liq holda o‘rganish imkonini beradi. 
SHu asnoda tizim deganda, nafaqat tizimning (boshqarish ob’ektining) 
o‘zaro bog‘langan tarkibiy kismlarini yig‘indisi va uning o‘zaro ichki bog‘liklik 
darajalari tushunilishi lozim. Balki tashqi aloqadorliklarni darajalari xam uning 
tarkibiga kirishini inobatga olish maqsadga muvofiqdir. Bu o‘z navbatida tizimli 
tahlilni amalga oshirish yo‘lini, ya’ni yondashuvni belgilab olishni taqozo etadi. 
Tahlil, bu turli hajm va mazmundagi axborotni jamlab, manba shakliga 
keltirish bo‘lib, bunga tizimli yondashish maqsadga muvofiqdir. Tizimli 
yondashish, bu ob’ektni yaxlit majmua sifatida o‘rganishga asoslangan 
metodologiya, ilmiy anglashni ta’minlovchi “yo‘l”dir. Fanda tizimli yondashuv 
turli fan sohalarining vakillari tomonidan shakllantirilgan. Tizimli yondashuv, bu 
o‘zaro aloqador bo‘lgan jihatlarni qamrab olgan majmua bo‘lib, tahlilni amalga 
oshirishda metodologiya vazifasini bajara oladi. Bular: 
-
tizimli - xossaviy (elementli), tizim nimalardan tarkib topgan? degan savolga 

---

181 
javob topish uchun xizmat qiladi; 
-
tizimli - strukturaviy, tizimni ichki to‘zulishini, uning tarkiblarini 
ta’minlashuvini belgilash uchun xizmat qiladi; 
-
tizimli - funksional, tizim va uni vujudga keltiruvchi qanday vazifalarni 
bajarishini ajratib berish uchun xizmat qiladi; 
-
tizimli - kommunikativ, tizimning boshqa tizimlar bilan gorizontal va vertikal 
alokadorliklarni mohiyatini belgilash uchun xizmat qiladi; 
-
tizimli - integrativ, tizimni saklanish mexanizmi, saklanish omillari va 
takomillashuvi belgilash uchun xizmat qiladi; 
-
tizimli - tarixiy, “tizim qanday shakllangan?”, “rivojlanish davomida qanday 
bosqichlardan o‘tgan?”, “tizimni istiqboli qanday?” degan savollarga javob berish 
uchun xizmat qiladi. 
Ko‘rinib turibdiki, tizimli yondashuv, bu tizimli tahlilni amalga oshirish 
yo‘lini belgilab berish uchun xizmat qiladigan majmua hisoblanadi.Tizimni 
(ob’ektni) boshqaruvi bilan bog‘lik bo‘lgan masalani xavfsizlikni ta’minlash 
nazari asosida tizimli tahlil qilishni tadqiqotchi quyidagi ketma-ketlikda amalga 
oshirishi maqsadga muvofiq: 
-
o‘zining ilmiy saloxiyatini inobatga olib, tadqiqotning vazifa va maqsadini 
(ya’ni, istiqboldagi istakli holatini) belgilab olishi; 
-
tahlil uchun tanlangan tizimni (bunda faoliyat sohalari nazarga olingan) 
xamda tashqi muhitning rivojlanish tarzi va prognozini tadqiqotda belgilanishi; 
-
tashqi muhit omillarini (iste’molchilar bozori, mol etkazib beruvchi xamda 
raqobatchilar va boshqalar) tadqiq qilib, uning istiqbolini belgilashi; 
-
maqsad va vazifalarning tizim tuzilishi(yaratilishi)da ifodalanishini belgilab 
olishi lozim. 
-