J. Ataniyazov, E. Alimardonov, F. Hamidova xalqaro moliya bozori tahlili toshkent-2019

 
 
 
 

---

100 
7-Mavzu. Xalqaro aksiyalar bozori 
 
7.1.
Xalqaro qimmatli qogʻozlardan ADRlarning oʻziga xos xususiyatlari 
7.2.
Amerika depozitar tilxatlari va ularning muomalada bo‘lish tartibi 
7.3.
Xorijiy qimmatli qogʻozlarni Oʻzbekistonda, milliy qimmatli qogʻozlarni 
horijda muomalada boʻlish tartibi
 
Tayanch so’z va iboralar 
 
Xalqaro aksiyalar
 
bozori, Amerika, global va boshqa depozitar tilxatlar, qimmatli 
qog‘ozlarni joylashtirish va muomalaga kiritish kvotalari, O‘zbekiston depozitar tilxati 
(O‘DT), norezidentning qimmatli qog‘ozlari, O‘zbekiston Respublikasi rezidentining 
qimmatli qog‘ozlari. 
7.1. Xalqaro qimmatli qogʻozlardan ADRlarning oʻziga xos xususiyatlari 
Bir mamlakat moliya bozoridagi salbiy va ijobiy o‘zgarishlarni boshqa bir mamlakat 
moliya bozoriga ta’siri moliya bozorining globallashuv darajasiga bog‘liq bo‘lib, bu 
jarayon milliy fond bozorini xalqaro fond bozoriga integratsiyasini ta’minlovchi vositalar 
orqali amalga oshiriladi va ularning nechog‘lik rivojlanganligini o‘zida namoyon etadi. 
Milliy fond bozorini xalqaro fond bozoriga integratsiyasini ta’minlovchi vositalar bu 
xalqaro qimmatli qog‘ozlar hisoblanadi.
Xalqaro qimmatli qog‘ozlar erkin konvertatsiya qilinadigan valyutalarda nominal 
narxi o‘rnatiladigan, xalqaro fond bozori qoidalari asosida xalqaro anderrayterlar orqali 
ushbu bozorga joylashtiriladigan qimmatli qog‘ozlar hisoblanadi. Xalqaro qimmatli 
qog‘ozlarning quyidagi asosiy shakllari mavjud (rasmga qarang).
Chet el obligatsiyalari va evroobligatsiyalar ko‘rinishidagi qarz qimmatli qog‘ozlari 
xalqaro qimmatli qog‘ozlarning asosiy shakllaridan biridir. Shuningdek, ularning global 

---

101 
aktsiyalar ko‘rinishidagi xalqaro aktsiyalar va amerika depozitar tilxatlari (aktsiyalari) 
kabi shakllaridan ham amaliyotda foydalaniladi. 
Agar xalqaro qimmatli qog‘ozlar bir mamlakat ichidagi ikkilamchi qimmatli 
qog‘ozlar bozorida turli investorlar orasida muomalada bo‘lsa, bir vaqtning o‘zida ular 
mamlakat ichidagi kapitalni qayta taqsimlash vositasiga aylanishi mumkin, shuningdek, 
xalqaro qimmatli qog‘ozlarni birlamchi joylashtirish mamlakatlar o‘rtasidagi kapitalni 
qayta taqsimlash xususiyatiga ham ega bo‘ladi.
Global aktsiya transmilliy kompaniyalarning oddiy aktsiyasi hisoblanib, bir 
vaqtning o‘zida bir qancha mamlakatlar fond bozorlarida muomalada bo‘ladi. 
Amerika depozitar aktsiyasi nominal qiymati AQSh dollarida ifodalangan, xorijiy 
kompaniya joylashgan mamlakatda deponentlangan uning ma’lum bir miqdoridagi 
qimmatli qog‘ozlariga nisbatan mulk huquqi ulushini tasdiqlovchi AQSh qimmatli 
qog‘ozi hisoblanadi. Amerika depozitar aktsiyasi bevosita fond bozorida muomalada 
bo‘lmaydi, uning o‘rniga muomalaga amerika depozitar tilxatlari chiqariladi.