J. Ataniyazov, E. Alimardonov, F. Hamidova xalqaro moliya bozori tahlili toshkent-2019

“Tijorat banklari tomonidan O’zbekiston 
Respublikasi hududida faktoring operatsiyalarini o’tkazish tartibi to’g’risida”gi Nizom
(O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 2000 yil 3 avgustda 953-son bilan 
davlat ro’yxatidan o’tkazilgan) mamlakatimizda faktoring operatsiyalarini amalga 
oshirish uchun asosiy me’yoriy hujjat hisoblanadi.
Ushbu hujjatga ko’ra faktoring – bu xo’jalik-yurituvchi sub’ektlar-ta’minotchilar 
(mijoz)ni bank (aktseptlangan (mijoz roziligi asosidagi) to’lovlarni olish huquqiga ega 
bo’lgan moliyaviy agent, ya’ni mijoz kontragenti uchun to’lovchi) tomonidan etkazib 
berilgan tovarlar, bajarilgan ishlar va ko’rsatilgan xizmatlarga berilgan to’lov 
talabnomalarini regress (muomala) huquqisiz moliyalashtirilishi bilan bog’liq bank 
xizmat turlaridan biridir.
Mamlakatimizda to’lovchi moliyaviy agent (bank) tomonidan ko’rsatilgan 
faktoring xizmatlari bo’yicha pullik talabnomalarni mijoz tomonidan ijro etish muddati 
90 kundan ortiq bo’lishiga yo’l qo’yilmaydi. Faktoring operatsiyasi bo’yicha mijoz 
tomonidan muddatida to’lanmagan to’lovlarni yoki majburiyatlarni qonuniy asosda 
tugatish choralarini ko’rishlari lozim.
Xorijiy valyutada talab qilib olinguncha depozit hisobvarag’iga ega bo’lgan 
tashkilotlar, korxonalarga o’zlarining vakolatli banklari eksport operatsiyalari bo’yicha 
faktoring operatsiyalari xizmatini ko’rsatishi mumkin.

---

73 
Forfeyting
(inglizcha “forfeiting”, frantsuzcha “a forfait” degan so’zlardan 
olingan bo’lib, butunlay, to’laligicha, umumiy, yalpi summa degan ma’nolarni anglatadi) 
bir martalik to’liq to’lov evaziga to’lovchiga ma’lum bir huquqlar taqdim etilishini 
bildirib, forfet kompaniya yoki bank tomonidan veksellarni hamda boshqa qarz 
majburiyatlarini to’liq muddatga, oldindan belgilangan shartlar asosida sotib olinishi 
hisoblanadi. Forfeyting xalqaro savdo va xizmatlar ko’rsatish sohasida mahsulotlar va 
xizmatlar bo’yicha kelajakda olinishi lozim bo’lgan tushumlar o’rniga mablag’larni o’sha 
kunning o’zida olish imkoniyatini yaratganligi uchun ham keng qo’llaniladi.
Eksport forfeytingi bu chet ellik importyordan eksportyorning to’lov 
talabnomalarini forfeytor tomonidan sotib olish shaklidagi kredit hisoblanadi. Forfeytor 
o’zi to’langan summani o’rnini qoplash uchun eksportyordan importyor jo’natgan to’lov 
qimmatli qog’ozini regress (muomala) huquqisiz to’liq muddatga sotib oladi. “Regress 
huquqisiz” tushunchasi barcha risklar va javobgarlik qarzdor zimmasiga olinishini 
bildiradi.
Forfeyting qimmatli qog’ozlarining asosiy turlari oddiy va o’tkazma veksellar 
hisoblanadi. Ular bilan operatsiyalar oson va sodda amalga oshiriladi. Veksellardan 
tashqari forfeyting ob’ekti bo’lib akkreditiv shaklidagi majburiyatlar olinishi mumkin. 
Akkreditiv xisob-kitob va pulli xujjat hisoblanadi. Bir bankning (kredit tashkilotining) 
boshqasiga transportga yuklab jo’natilgan mahsulot hujjatlari asosida maxsus hisobda 
saqlanayotgan mablag’larni o’tkazish yoki akkreditivni taqdim etuvchiga ma’lum bir 
summani to’lash to’g’risidagi topshiriig’ini o’zida namoyon etadi. Hujjatli akkreditiv 
chaqirib olinadigan va chaqirib olinmaydigan bo’lishi mumkin. Chaqirib olinmaydigan 
akkreditivda uning barcha shartlarga rioya etgan holda tijorat hujjatlarini bank-emitentga 
taqdim etilganda to’lovlarni amalga oshirish belgilangan.
Eksportni kreditlash shakli sifatida