J. Ataniyazov, E. Alimardonov, F. Hamidova xalqaro moliya bozori tahlili toshkent-2019

xalqaro faktoring
ni quyidagi 
turlari
farqlanadi: 

---

71 
-
o’zaro (ikki faktoringli) - eksportyor va importyor mamlakatiga mos ravishda 
tashqi iqtisodiy bitimlarga xizmat ko’rsatuvchi ikkita faktoring kompaniyasining o’zaro 
munosabatlari ko’rib chiqiladi; 
-
to’g’ridan-to’g’ri import – eksport tushumlarini inkassatsiya qilish yo’li bilan 
yoki importyorga to’lov kafolatini berish orqali eksportyor bilan tuziladigan iportyor 
mamlakatlarida faktoring xizmat ko’rsatish (doimiy bitim) shartnomalari; 
-
to’g’ridan-to’g’ri eksport – eksportyorning mamlakatida o’z zimmasiga kredit 
riskini oluvchi faktoring kompaniya bilan faktoring shartnomasini tuzish. Bunda 
faktoring kompaniyasi importyorni to’lov qobiliyatiga baho beradi va unga taqdim etilgan 
hisob-fakturalarni inkassatsiya qiladi.
Faktoring operatsiyalarining qiymati (to’lov talabnomasi sifatida importyorning 
to’lov qobiliyatiga bog’liq holda bitim summasidan 0,5-2 foiz) komission xarajatlarini 
o’z ichiga oladi va kredit uchun foiz hisob-fakturaga avans to’lov shaklida bo’ladi.
Faktoring kreditlari uchun foiz odatda faktoring kompaniyalarini foydasini 
ta’minlash uchun rasmiy hisob stavkasidan 2-4 foiz yuqori bo’ladi. Nisbatan qimmat 
bo’lishiga qaramasdan eksportyorlar faktoring operatsiyasini o’tkazishdan manfaatdor 
bo’lishadi. Ya’ni 
faktoring operatsiyalari eksportyorlarga quyidagi afzalliklarni 
taqdim etadi
: 
-
muddati 120 kun bo’lgan faktoring kreditlari orqali valyutaviy tushumlar 
shaklida asosiy summani muddatidan oldin olish imkoniyati; 
-
importyorlarning qarzlarini inkassatsiya qilishdan ozod etish va inkassatsiya 
muddatini o’rtacha 15-20 foiz qisqarishi; 
-
faktoring kompaniyasi importyor bilan hisob-kitob operatsiyalariga malakali 
xizmat ko’rsatishi hisobiga buxgalteriya, boshqaruv va boshqa xarajatlarni qisqarishi 
-
importyor tomonidan to’lov muddatini o’tkazib yuborish yoki kechiktirish 
hisobiga shubhali debitorlik qarzdorlikni paydo bo’lishidagi risklarni bartaraf etish. 
Faktoring kompaniya to’lanmagan hisob-fakturalarni sotib olish orqali undagi barcha 
risklarni o’z zimmasiga oladi. Shuning uchun u importyorning to’lov qobiliyati nuqtai-
nazaridan o’zi egallaydigan to’lov talabnomalarini diqqat bilan tekshiradi. Alohida 
importyorlar qarzlari bo’yicha limitlarni o’rnatadi; 

---

72 
-
faktoring kompaniyasining turli-xil ya’ni yuridik, axborot-targ’ibot, maslahat va 
boshqa xizmatlaridan foydalanish imkoniyatini mavjudligi. 
Faktoring xizmat ko’rsatish to’g’risidagi shartnomaning mavjudligi bankdan kredit 
olishni engillashtirgan holda eksportyorning kredit qobiliyatini oshiradi. Bu esa o’z 
navbatida eksportyorni ishlab chiqarish faoliyatini takomillashtirish uchun sharoitni 
yaratib beradi va uning foydasini oshiradi.
Yirik transmilliy kompaniyalar tomonidan turli mamlakatlarga korxonalarga 
faktoring xizmatlarini ko’rsatish uchun maxsus tarmoqlar-filiallar ochiladi va ularning 
soni borgan hozirda ortib bormoqda. 
O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvi tomonidan 2000 yil 15 
iyunda 476-son bilan tasdiqlangan