Ж арро ҳ ли к стоматологияси пропедевтикаси

Эндотрахеал наркозга кўрсатмалар
Эндотрахеал наркозга асосий кўрсатмалар: операция даврида 
юқори нафас йўлларининг ўтувчанлиги бузилиш и ҳавфи бўлган 
ҳолатлар - қон, сўлак ва бегона моддаларнинг, нафас йўлига ту- 
ш иши; давом ийлиги узоқ ва огир ж ароҳатлар билан кечадиган ва 
ички аъзолар, фаолияти издан чиқиши ҳавфи бўлса, маскали наркоз 
операция баж ариш га ҳалақит қилса. Эндот рахеал наркозга қарш и 
кўрсат малар: ю қори нафас йўллари ўткир респиратор касаллик­
лари, ўткир бронхит, фарингит, пневмония, ю қумли касалликлар, 
жигар, буйрак ўткир касалликлари, миоқард инфарқти, юрак-қон 
томир етиш м аслигининг декомпенсация босқичи, ички секреция 
безларининг ўткир касалликлари.
Ю рак ўпка реаним ацияси асослари.
Ҳар хил стом атологик муолажалар ва наркозда бажарилган 
операциялардан сўнг беморнинг ю рак уриш и тўхтаб, нафас олмай
50

---

қолиш и мумкин. Бу ҳолат клиник ўлим деб аталади у 3-5 минут да- 
вом этади, кейин биологик ўлим қайд этилади.
Ю рак уриш и тўхташ и билан бош мия (тана ҳарорати меъёрда 
бўлса) 3-5 м инут фаол иш лаб туради. Ш у вақт ичида тезкор 
ҳаракатлар 
билан 
ж онлаш тириш га 
қаратилган 
муолаж алар 
ўтказилиш керак.
К линик ўлим белгилари: I) бехуш лик 2) катта кон том ирларда 
(уйқу артерияси) пульс бўлмаслиги 3) нафас олмаслиги 4) кўз 
корачиғи кенгайиб ёруғликдан ўзгармайди.
Реанимация тадбирлари:
1. Н афас йўлларининг ўтувчанлигини таъминлаш .
2. Сунъий нафас олдириш .
3. Ёпиқ м ассаж билан ю рак уриш ини таъминлаш .
4. Ю рак-қон том ирга таъсир этувчи дориларни ю бориш .
5. Ю рак ф аолиятини тиклаш учун деф ибрилляция ўтказиш .
6. Ҳ аёт учун зарур аъзо ва систем аларнинг фаолиятини дори 
воситалар билан таъминлаш .
Ю қорида келтирилган тадбирларнинг биринчи тўртасини ҳар 
бир ш ифокор ва ҳамш ира баж ара олиш и ш арт, буларнинг қисқа 
м уддат ичида тўғри баж арилиш и инсон ҳаётини сақлаб қолиш и 
мумкин. А м алда бу тадбирларни бажариш учун бемор - I зудлик 
билан белга ёткизилади (каттиқ ю заликка) 2) бош и орқага таш ла- 
нади, 3) пастки ж ағ олдинга тортилиб оғиз очилади 4) огиз ва 
ю қори нафас йўллари қон, сўлак овқат қолдиқлари, йод жисмлар- 
дан тозаланади, 5) сунъий нафас оғиздан-огизга, ёки оғиздан огиз 
бурунга босим билан пуф лаш орқали олдирилади. Бунинг учун ёр­
дам берувчи бош том онда ёнидан келади. Бир қўлини пеш онага 
қўйиб бармоқлари билан бурунни сиқиб, бош ни пастга ва орқага 
итаради, иккинчи қўл билан энгакдан уш лаб пасти ж ағни олдига 
тортиб пастга туш иради. Ч уқур нафас олиб ёрдам берувчи беморни 
ярим очиқ огзига оғзини зич қўйиб кескин куч билан 
пуфлаб 
ҳавони киритади ва кўқрак наф асининг кўтарилиш ини назорат 
қилади. П уфлаб бўлгач оғзини ўзса, пассив ҳолда ўпкадан ҳаво 
чиқади. Бундай нафас олдириш I м инутда кам ида 12 марта баж а­
рилиш и шарт.
К линика ш ароитида сунъий нафас олдириш ни S ш аклдаги 
найча ёрдамида, ёки сунъий нафас олдириш аппаратида амалга 
ош ирса бўлади.
51

---

Сунъий нафас олдириш билан бир вақтда сунъий равиш да қон 
айланиш ини таъминлаб бериш керак, бунинг учун ю ракнинг ёпик 
массажи ўтказилади. Ю рак тўш суяги ва ум уртка орасида 
сиқилганда бўш лиғидаги кон катта томирларга сиқиб чиқарилади. 
Бунинг учун ёрдам берувчи хаво пуфлаганидан сўнг, бир қўли каф- 
тини кўкракка юрак проекциясига қўяди (тўш суягини пастки 1/3 
кисмини ковургалар бирикиш жойи) ва иккинчи қўли кафтини кул 
устига қўяди, бармоқларни кўқракка теккизмаган ҳолда кескин, бу- 
тун гавда огирлиги билан туш ни умўртақага 4-5 см. яқинлаш тириб 
сикади ва 4-5 марта кайтаради (таҳминан I м инутда 60 марта) шу- 
ни орасида сунъий нафас олдиради. Ёрдам берувчилар икки киши 
бўлса бири сунъий нафас олдиради, иккинчиси-сунъий қон айла­
ниш ини таъминлайди.
Ёрдам берувчилар билиш и шарт: бир сунъий нафас олдирил- 
ганда камида 5 марта сунъий систола тўғри келиши керак. Сунъий 
нафас олдираётганда кўқрак эзилиш и мумкин эмас. Акс холда 
ўпкага етарли миқдорда ҳаво кирмайди. Ш у ҳаракатлар бажарала- 
ётган ҳолатда ҳамш ира венага адреналин 0,1% эритмасини 0,5-1 
мм миқцорида ю боради ва вена ичига томчилаб юбориш учун сис- 
темани улайди ва ҳар 4-5 минут ичида керак бўлса такроран юбо- 
риб туради. Вена ичига 4,2% натрий гидрокарбонат эритмаси том ­
чилаб ю борилади, шу вақт ичида 5-10 мл 10% кальций хлорид 
эритмаси, 0,1% -1,0 атропин сульфат юборилади.
Кўрилаётган чоралар натижа бермаса ю ракни электр деф иб­
рилляция қилиб, иш га солиш га ҳаракат килинади (даволаш муосса- 
саларида маҳсус тез ёрдам маш иналарида.)
Самарали ўтказилган ёрдам беморда теридаги рангсизлик 
йўқолиши, ш иллик катлам қизариш и, пульс сезилиши, нафас олиш 
ва хуш ига келиш и билан билинади.
Аксинча 10-15 мин юқорида кўрсатилган тадбирларнинг тўлик 
ўтказилишига қарамасдан юрак - қон томир тизими фаолияти тиклан- 
маса реанимация ҳаракатлари тўхтатилади, чунки бош мияда тиклаб 
бўлмайдиган ўзгаришлар содир бўлади.