Izzax dpi rektori

MAVZU: ROMANTIZM

Reja

1. Romantizm hakida umumiy ma’lumot

2. Romantizm ijodiy myetod sifatida

3. Romantik tasvir

Foydalanilgan adabiyotlar

1. A.Kuljonov. Ryealizm va romantizm. Toshkyent 1983

2. U.Normatov. Nasrimiz an’analari. Toshkyent 1978

3. O.Nosirov. Ijodkor, shaxs, badiiy uslub, avtor obrazi. Toshkyent 1981

Tayanch iboralar

1. Romantizm 2. Ryevolyutsion romantizm

Borliqni kanday bo’lsa, o’shanday emas, qanday hohlasa, o’shanday ko’rsatish, hayotning o’zini emas, uning qanday bo’lishi kyerakligini ya’ni yozuvchi va insoniyat orzularini tasvirlanishi romantizmning asosiy xususiyatidir. Hayot xaqiqatini emas, tuyg’ular haqiqiatini tasvirlash romantizmning navbatdagi xususiyatidir. Romantizm adabiyoti dyemokratik va ma’rifiy estyetik xaraktyerga egadir. YOzuvchi asar yaratar ekan, borlikni miyedallashtirish tarzida tasvirlaydi. Romantizm ryeal borliq va haqqoniy manzaralar tasvirini sub’yektlashtiradi, ya’ni mavhum idyealga bo’ysundiradi. SHunday qilib, romantizm asosida yaratilgan asarlarda, borliqni obrazlarni idyeal obrazlar, mushohadalar asosida yaratiladi. Borliqdan yuz o’girish, idyeal olamdan najot izlash, hayotni idyeal orzularga moslashtirish romantizmning navbatdagi xususiyatlaridan biridir. YOzuvchi ijodiy bilan bog’liq bo’lgan xususiyatlardan biri sub’yektivlikning kuchliligidir. YOzuvchi hayotda qoniqmagan holatda favqulodda, emotsionallik, shartlilik asosida ba’zan darg’azab, kuchli, irodali, isyonkor shaxs obrazlari yaratadi. Biroq yaratilgan obrazlar butunlay xalqning hayotida, uning milliy xususiyatlarida uzoqlashib kyetmaydi. Aksincha u shu asosida quriladi. Romantizmning tarixiy ildizlari asosan qadimgi xalq og’zaki ijodida yaratilgan mif, dostonlar, hikoyat, rivoyatlarga borib taqaladi. CHunki, yuqoridagi asarlar xalqning iyedal obrazlari yaratilgan asarlar hisoblanadi. Romantizmda turli xil oqimlar mavjud, jumladan taraqqiyparvar romantizmni kyeng xalq ommasi intilishlari bilan bog’liq. Kyelajak orzularni inqilobiy xarakat bilan bog’lash - ryevolyutsion romantizm dyeyiladi. Romantizm - ijobiy myetod sifatida asosan o’zbyek adabiyotida A.Navoiy ijodlari bilan bog’liq bo’lgan hodisa sifatida shakllandi. Navoiy ijodida ham bir vaqtning o’zida ham romantizm, ham ryealizm elyemyentlari mavjud edi.

Syevgi-muhabbat romantiklar uchun umuman insoniylikning ayni o’zi bo’lib kyelgan. Insonda hamma narsa murakkab. Romantiklar ham insonning murakkabligini tyeran va nozik tushunchalarga, eng avvalo insonning tabiiy va asl boyligi syevgi-muhabbatga, uning fusunkorligiga favqulodda katta e’tibor byerishdi. SHu nuqtadan sof muhabbatning syehrli, buyuk kuchini alohida zo’r ehtiros bilan aks ettirilgan. Ma’lumki, o’zbyek romanchiligida hozirgi hayotimizning boshlanishi davri - 20 yillardagi murakkab voqyealar, qizg’in sinfiy kurashlar 50-yillarga qadar yetarli darajada kyeng planda aks etmagan edi. SHuning uchun Oybyek tipidagi tajribali romanchilargina emas, ayni vaqtda, A.Muxtor va G’.G’ulom kabi talantli yozuvchilar ham bu davrga murojaat etdilar.

Adabiyotshunoslik fanida ko’p millatlik adabiyotda rang-barang individual uslublarning shakllanishi va rivojlanishini atroflicha kyeng va chuqur o’rganishda g’oyat murakkab va chigal problyemalardan biri - uslubiy oqimlar tipologiyasi problyemasiga favqulodda jiddiy e’tibor byerilyapti. Bu borada erishilgan ulkan yutuqlardan biri, ryealizm myetodi doirasida kamol topgan uslublardan biri - romantik uslubiy oqimni (bu ba’zan "romantizm". "romantik tasvir", "romantik tyendyentsiya", "romantik maktab" dyegan nom bilan yuritiladi). ilmiy asosda aniqlash, kyeng yo’nalishga olib kirish va shak-shubhaga o’rin qoldirmaydigan darajada isbot qilishda ko’rinadi.

XX asr sovyet Sharqi xalqlarining zabardast, ulkan yalovbardor shoirlaridan Samad Vurg’un romantizmda Bayronni byellashishga, ijodiy musobaqaga chaqiraman, deya hayqirgan edi. Yana bir adib Chingiz Aytmatov Gorpkiy va Mayakovskiy romantizmga maftun ekanligini maxsus ta’kidlaydi. Gap bu o’rinda Navoiy, Pushkin, Lermontov, Bayron, Gyugo kabi buyuk san’atkorlarning buyuk an’anasi xaqida emas, balki ko’p millatli sovyet adabiyotining asosiy myetodi - sotsialistik ryealizm ryealizm myetodi zamirida yangidan tarkib topib, rivojlangan romantik uslubiy oqim xususida boryapti. Bu hakda gap borganda yirik tadqiqotchilar N.Tixonov, O.Gonchar, A.Davjyenko, K.Paustovskiy, E.Myejyelaytis, CH.Aytmatov, R. Hamzatov va boshqa qator ulkan san’atkorlarning nomini tilgan olishadi va ularning uslubini xuddi shu oqimga mansub dyeb hisoblaydilar. Mashhur adib A.Qodiriyning "O’tgan kunlar" romani uslubi romantizm bilan sug’orilgan.

Romantizmni faol himoya qilganlardan biri Oybyek edi. U o’zining ilk ijodida bunga sodiq bo’ldi. Qator shye’rlarida va "Baxtigul va Sog’indiq", "O’ch" poemalarida romantizm to’larok ko’rindi. Badiiy ijod tajribasi voqyealikni va qahramonlarni romantik uslubda tasvirlash printsiplarining qator murakkabliklari mavjudligini ko’rsatadi. Romantik tasvir - asarning hamma joylarida ham bir xil mye’yorda emas. Ayrim o’rinlarda mye’yor buziladi, muayyan taranglik bo’shashib kyetadi. Qahramonlarni romantik tasvirlash printsipiga muvofik ularning suhbatlari, monologi, dialogi, nutqlarini byerishda ham nomunosiblik alomatlari syeziladi.

Romantik tasvir uslubida ham kompozitsiyaon birlikni ta’minlashning o’ziga xos murakkabliklari mavjud bo’ladi. Qahramonlarning butun hayot tafsilotiga emas, balki ular faoliyati va qismatining kyeskin birlashadigan va ajralib kyetadigan nuqtalariga tasviriga favqulodda jiddiy urg’u byerib boriladi.