Изланувчилар online илмий-амалий

AVTOMATLASHTIRISH SISTEMALARINING ISHONCHLILIGI VA 
TEXNIK IQTISODIY SAMARADORLIGI 
1
J.G’.Obidov, 
2
A.K.Ikromov 
1
Metrologiya standartlashtirish va mahsulot sifati menejmenti” kafedrasi assistenti 
2
59-19 MS va MSM guruh talabasi. 
 
Avtomatlashtirish sistemalarining ishonchliligi sistemaning berilgan 
vazifalarni to‘la bajarish qobiliyati, sistemaning beto‘xtovligi va uzoq muddat 
ishlashi orqali belgilanadi.
Beto‘xtovligi-sistemaning ishlatish jarayonida berilgan vaqt davomida 
to‘xtashlarsiz ishlay olish qobiliyatidir.
Uzoq muddatlilik bu sistemaning ish qobiliyatini oxirgi holatgacha saqlay 
olish xossasidir. U tabiiy va ma’naviy eskirish omillari bilan belgilanadi va 
sistemaning xizmat qilish muddati bilan aniqlanadi. Sistema ishonchliligining 
optimal darajasini o‘rnatish va taminalash murakkab va mas’uliyatli vazifalardir. 
Muhandislik texnologiyasi ob’yektlarini boshqarishni avtomatlashtirish ko’p 

---

235 
funksiyali sistemaga kiradi. Bunda bir tomondan ayrim vazifalarni bajarishda bir 
nechta texnik qurilmalar foydalanishi mumkin, ikkinchi tomondan -ayni bir 
qurilmani bir nechta vazifani bajaruvchi o‘rnida foydalanish mumkin. 
Sistemalarning ko‘pligi ham katta ahamiyatga ega bu sistemaning ishonchliligini 
ayrim qism sistemalar va qurilmalar ishonchliligidan yuqoriroq tutishga imkon 
beradi. Operator hodimlarining bo’lishi berilgan vazifalarni umumiy 
ishonchliligini oshirishi ham mumkin, hodimlar texnik qurilmalar bilan izchil 
ishlagan holda ishonchliligini kamaytirishi ham mumkin.
Real qurilmaning uzliksiz ishlash vaqti berilgan qiymatdan yuqori bo‘lishi 
kerak, ya’ni τ > τ
b
shart bajarilish kerak. 
P(τ )-berilgan vaqt davomidagi uzluksiz ishlash ehtimolligi
q(τ )-τ
b
vaqt davomida to‘xtash ehtimoli.
Quyidagi tenglik o’rinli bo‘ladi. 
q
(τ )
=1-P
(τ )
Berilgan τ
b
vaqt oralig’ida p
(τ )
ehtimollik 
P
(τ )
= e
τb/τo‘r 
– 
Formula bo’yicha hisoblanadi, 
bu yerda τ
o‘r
- o’rtacha to’xtovsiz ishlash vaqti. 
(τ
o‘r
)=1/λ k
b
formula bo’yicha aniqlanadi.
Bu yerda λ- qurilmaning to’xtab qolish jadalliklari. K
b
- qurilmaning yuklanish 
koeffitsienti.
Qurilmaning to’xtashlar jadalligi λ uning pasportida keltiriladi. 
Texnologik 
obektlarni 
avtomatlashtirib 
ularni 
texnik -iqtisodiy 
ko‘rsatkichlarini 3-5 % ga ortirib og’ir mehnatni 30 - 40 % ga kamaytirish 60 
mumkin. Qishloq xo’jaligida avtomatlashtirish uchun talab etiladigan qo’shimcha 
mablag’ barcha qurilmalar tan narxining 35 % ni tashkil etadi. 
Avtomatlashtirishning samaradorligi asosiy ko’rsatkichi ularning o’zini 
qoplay olish muddatidir.
T=(K+A)/E 
K-avtomatlashtirish 
uchun sarflangan mablag’, A-joriy etilgan 
avtomatlashtirish vositalari tan narxidan ajratilgan amartizatsion to’lovlar.
Iqtisodiy samara
E=(S
1
-S
2
)/P 
S
1
, S
2
-avtomatlashtirishdan oldingi va keyingi ishlab chiqarilgan mahsulot tan 
narxlari. P-avtomatlashtirishdan keyingi yillik mahsulot ishlab chiqarish. Iqtisodiy 
samaradorlik koeffitsienti

---

236 
E=1/T=E/(K+A) 
avtomatlashtirish sistemasining o’zini qoplashning normadagi muddati 3 
yildir.
Avtomatlashtirilgan jihozlarning unumdorligi. Avtomat va avtomat 
liniyalarda ishlov beriladigan har qanday mahsulotni,universal avtomatlashmagan 
dastgoxlarda ham ishlov berilishi mumkin.
Avtomatik tizimlar (AT) ni joriy qilish samaradorligining asosiy ko‘rsatkichi 
— ularning o ‘zini qoplay olish muddati hisoblanadi: T = (К + A) / E,
1-rasm. Berilgan vaqt davomida uzluksiz ishlash 

 va to’xtash ehtimoli 
q(

)funksiyalarining o’zgarish xarakteri. 
bu yerda: T-o‘zini qoplash muddati, yil; К-AT ni joriy qilish uchun sarflanadigan 
kapital mablag‘lar (harajatlar), so‘m; A-joriy qilingan avtomatlashtirish qurilmalari 
tannarxidan ajratilgan amortizatsiya to’lovlari, so‘m; E-shartli-yillik iqtisodiy 
samara, so‘m/yil. 
Bulutli texnologiyalar. 
“Informatika va axborot texnologiyalari” kafedrasi assistenti O.S.Olimova, 
61-20 EvaA guruh talabasi S.R.Sotiboldiyev 
Axborot texnologiyalar jadal rivojlanayotgan davrda amaliy dasturlardan 
foydalanishda hisoblash tizimlarini birlashtirish va undan yagona manba sifatida 
foydalanish g’oyasi yuzaga keldi. 
2008-yildan boshlab (Cloud technology) Bulutli texnologiyar so’zi dunyo 
miqiyosida keng tarqaldi. Birinchi qarashda “Bulutli texnologiyalar” tushunarsiz 
ko’rinsada: bu model o’zida biror bir tizmdagi xizmatlardan tez, qulay, samarali 
foydalanish imkonini beradi. Ortiqcha urinishlarsiz, tez va aniq taqdim etiladi 
faqatgina provayder orqali tarmoqqa ulanish kerak bo’ladi.
Bulutli texnologiyalardan foydalanish afzalliklarini ko’rib o’tamiz. Bulut 
ichida saqlanayotgan ma’lumotlardan har kim foydalanishi mumkin bunga 
faqatgina, kompyuter, planshet, mobil telefon internet tarmog’iga ulangan bo’lishi 
kerak.
Bulutli texnologiyalardan foydalanish axborot texnologiyalarida bir qancha 
ustunliklarni yaratib beradi. Tashkilot boshqaruvida hisoblash resurslarini yanada 
samarali ishlatish, axborot texnologiyalari infratuzilmani boshqarishni 
takomillashtirish (shu jumladan, geografik jihatdan ham), ish boshqaruvida doimiy 

---

237 
soddalashtirish va qulaylashtirish, tizim konsepsiyasini zahira tarzda saqlash va 
virtual mashinani migratsiyalash, axborot texnologiyalarida infratuzilmani 
chiqimni kamaytirish, hisoblash resurslari, elektr quvvatlarini t ejash mumkin. 
1-rasm. Bulutli texnologiya. 
2-rasm. Assosiy xarakteristik modellar 
Bulutli hisoblashning birinchi qarashdagi ta’rifi juda mantiqiydir: bu tezkor 
ta’minlanishi va minimal boshqaruv kuchi bilan tarqatilishi mumkin bo’lgan 
konfiguratsiya qilinadigan hisoblash resurslari (masalan, serverlar, ilovalar, 
tarmoqlar, saqlash tizimlari va xizmatlarning) umumiy hovuziga har joyda va 
qulay tarmoqqa kirish uchun modeldir va provayder bilan aloqa o’rnatish 
zaruriyati.
Bulutli texnologiyalardan foydalanish bilan bog’liq bir qancha afzalliklar 
mavjud.
✓ Internetga ulangan kompyuter, planshet, har qanday mobil qurilma mavjud 
bo’lgan har qanday kishi bulutda saqlangan ma’lumotlarga kirish imkoniyatiga 
ega. 
✓ Foydalanuvchi bitta ish joyiga doimiy biriktirma mavjud emas.
✓ Dunyoning har qanday burchagidan menejerlar ishlab chiqarishni kuzatish 
uchun hisobotlarni oladilar. 
✓ Ko’proq odamlarga uchrashuvlarni rejalashtirish. 
✓ Bulutli texnologiyalarda har bir yangi fayl so’ralgan barcha shaxslarga beriladi. 
✓ Vaqtingizni muntazam ravishda rejalashtirish va taqvimlarni taqsimlash vaqt va 
boshqalarni tejash. 
✓ Intranet yoki ma’lumotlar bazasini yaratish 
Muhim afzalliklardan biri bu xarajatlarni qisqartirishdir. Foydalanuvchiga 
kompyuter va dasturiy ta’minotning qimmat, katta hisoblash quvvatini sotib 
olishning hojati yo’q, shuningdek mahalliy AT-texnologiyalarga xizmat ko’rsatish 
uchun mutaxassisni yollash zaruriyatidan ozod. 

---

238 
Foydalanuvchiga kerakli xizmat to’plami faqat unga kerak bo’lgan p aytda 
kirib boradi va aslida faqat olingan funktsiyalar soni uchun to’lanadi. 
Bulutli texnologiyalar bo'yicha Google va Microsoft kompaniyalari hujjatlar 
bilan ishlashga imkon beruvchi xizmatlarni taqdim etgan. 
Matnli ma’lumotlar bilan ishlash uchun: 
Jadvalli ma’lumotlar bilan ishlash uchun: