Izbullaeva indd

Ж
алолиддин
 Р
умий
 
асаРлаРида
 
юксак
 
маънавиятли
 
шахс
 
таРбияси
 
48
ҳаракат қилади. Масалан, халқ оғзаки ижоди, халқ мақоллари, 
“Авесто”нинг буюк давлат, юксак маънавият ва юксак дара-
жада ривожланган маданият бўлганидан гувоҳлик берувчи 
табдилларидан сўзлаб, зардуштийлик динининг яхшилик 
ва ёмонлик худоси ҳолатларини тасвирлайди. Саноийнинг 
“Ҳадойиқ”, Фирдавсийнинг “Шоҳнома”сидан мисоллар ёки 
ҳинд “Панчатантра” эпоси саналмиш “Калила ва Димна”дан 
масаллар келтиради. Масалан, Фаридуддин Атторнинг:
Аё нафс соҳиби, ғофил, шу тупроқ ичра сен қон ич,
Ки, кўнгил соҳиби нўш этса оғу, ангабин бўлгай...
байти шарҳини келтириб шундай ёзади:
Соҳиби кўнгилга етмас бир зиён,
Етса гар ул заҳри қотил ногаҳон.
Этмас ул парҳез, саломат ичрадир,
Нафс қули, лекин ҳарорат ичрадир. 
Деди Пайғамбарким, эй мардонаваш,
Ҳеч матлуб бирла сен қилма талаш...
Ҳақ қабул этган у жон пайвастидир,
Қўллари ҳар ишда Тангри дастидир...
144
Бир олимнинг байтини шарҳлашдан олдин одамдан аввало 
иштиёқ, кейин иқтидор ва кенг дунёқараш талаб этилади. Бор 
мазмун яна қайтарилса, китобхон томонидан салбий қабул 
қилинади. Шунинг учун шарҳлаганда кўзда тутилган гапнинг 
нозик жиҳатлари ёритилиб, унга изоҳлар берилиб, мақсад аён 
қилинади. “Сўзнинг хайрлиси далолат кўп бўлганидир ва энг 
яхши сўз кўп бўлгани эмас, балки фойдалисидир.” 
145
Ҳар бир 
сўзнинг уч юздан ортиқ маъноси бўлгани каби белгиланган 
гапдаги мақсад ҳам жуда кенг ёритилиши мумкин. Шунинг 
учун Румийда Қурон оятлари ва Ҳадисларга келтирилган 
шарҳлар бошқа алломаларда учрамайди ва инсоннинг ҳаётий 
қобилиятини мустаҳкамлаш, тафаккурини, маънавиятини 
юксалтириш, унинг эътиқодини ҳар хил номақбул ва салбий 
таъсирлардан асрашда учун кўмаклашади. У инсонни ўзидаги 
ёмон иллатлар, нафс ва ёвузликка қарши кураш олиб боришга, 
ўз-ўзини англашга чақиради.