Ызбекистон республикаси олий ва ырта таълим вазирлиги


-мавзу: Антик давр психологияси



Download 354,5 Kb.
bet6/18
Sana02.03.2022
Hajmi354,5 Kb.
#479222
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   18
Bog'liq
психология тарихи

3-мавзу: Антик давр психологияси




Режа:

1. Антик дунёда психика табиатига булган карашлар.

2. Аристотель психологиянинг отаси сифатида.

3. Антик шифокорларнинг таълимотлари.


«Психология фан сифатида рух хакидаги таълимотдан бошланиши керак эди. Рух хакидаги таълимот одамзод томонидан илгари сурилган биринчи илмий гепотеза»дир деб ёзади Л.С. Выготский Анита - рух хакидаги карашлар ибтидоий жамоа давридаёк мавжуд булган булсада эр. ав. асрда табиат ва инсон хакидаги тасаввурлар туб бурилишига учраб, антик оламда дастлабки рух хакидаги илмий фарзлар пайдо була бошлайди. Илмий психология ва ундаги барча муаммоларнинг боши шу ердадир.


«кайси йуллар билан бормагин барибир рухнинг чегарасига боролмайсан» деган Афоризм билан Эфеслик Героклит /эр. ав. 5к0 -470/ индивидуал рух ва коинот бирлиги гоясини илгари сурди. Унга кура барча нарса асосида олов ётаркан. Организмдаги олов учкуни психология - рухдир. У «оловли ва нам» холатда булади ва маст одам каерга кетаётганини билмайди, чунки унинг психикаси намдир» - деб ёзади Гераклит. Унинг таъкидлашича рух намини умумий логос конунлари билан белгиланади. Бу фикр билан Гераклит барча психик ходисалар моддий дунё конунларига буйсунишни таъкидламокчи булди. Детерминизм принципини жуда содда куринишда таърифламокчи булди. Лекин унинг гоялари психик хаётни хамма эшикларни очишга калит була олмас эди. Гераклит узидан олдин утган милет мактаби, файласуфлари Фалес Анаксимандр Анасименларнинг рух булинмаслиги тугрисидаги фикр издоши.
Гераклитдаги рух учкунлари кейинчалик Демокрит (эр. ав. 400 - к70) нинг таълимотида «оловли атомларга» айланди. Демокритик ва унинг устози Левкипп (эр. ав. 500 — 440) атомик материализм назариясини илгари сурдилар. Унга кура барча нарсалар 2 та асосдан - булинмас харакатчан, шарсимон ва енгил атомлардан ва бушликлардан пайдо булади. Бу атомнинг энг харакатчанлари, яъни олов атомлари рухни хосил килади. Яна бир грек мутафаккири Анаксагор (эр. ав. 500 – 428) нинг барча нарсалар гамеомерий номли майда моддалардан ташкил топганлиги ва уларнинг акл билан ва яъни нус билан бошкарилиши тугрисидаги фикр хам Демокритнинг атомик карашларига ухшайди. Сочилиб кетишидан иборат физик конуни тана учун хам, таалукли деб хисоблаб Демокрит рухнинг абадийлигини инкор этади. Демокрит рухнинг тана харакатининг сабаби деб билади. Унинг ёзишича рух огир танага кириб харакатига келтиради. Тана улгандан кейин эса у жазода таркалиб кетади. Биз нафас олганимизда рухни ташкил этувчи атомларни ютиб нафас чикарганда рухимизни бир кисмини ташкарига чикариб юборамиз. Шу тарика рухимиз доимо енгиллашиб туради, деб хисоблайди Демокрит. Унинг фикрича хамма нарсанинг хатто уликнинг рухи хам бор, факат жуда кам. Демокритнинг бундай фикри панпсихизмга якинлашиб колди. Танадан ташкари рух булиши мумкин эмас, деган умумий хукм чикарди. У нафакат тана ва рух бирлиги балки рухнинг узи тана эканлиги таъкидлайди. «Агар рух танани харакатлантирса, демак унинг узи тана кисми» деб ёзади. Демокрит, Эпикур, Лукреций, кабилар Демокрит рух хакидаги тасаввурларни ривожланиш хакидаги тасаввурларини ривожланишни давом эттирдилар. Лекин Эпикурга кура рух атомлардан эмас, узгармас 4 элементлардан: олов - иссиклик асоси, Буг - харакати асоси, шамол - совиш, номсиз 4-элемент - рухнинг рухдан иборат Эпикурнинг намсиз элементини Лукреций «А», деб атади. Шунингек, Эпикурнинг фикрича факат сезиш хусусиятига нарсалардагина рух булади.
Рухни канотли арава извошчига ухшатиш мумкин, Извошчи ва отлар уртасидаги муносабат, тана ва рух уртасидаги муносабат кабидир. Платонга кура инсон рухининг к та асоси бор: 1. хайвонлар ва усимликларга хос аклсиз асос. У туфайли тирик мавжудот узининг тана эхтиёжларини кондиришга харакат килади. Рухнинг мана шу кисми билан одам сезади, очлик ва ташналикни сезади. Бу асос инсон рухининг катта кисмини ташкил этади. 2. Асос I-асоснинг интилишларига карши чикади. к. Асос азоб ва кийинчиликлар асосидир. Бу кисм билан "одамнинг жахли чикади, голиб чикиш учун кийинчиликларга тайёр булади». Платон фикрига кура, доим мана шу асослар уртасида кураш кечиб, унинг окибатлари тушларида намоён булади. Платоннинг тушларини тушунтириш куп жихатдан замонавий фикрлардан бири фрейдизмга ухшаб кетади. Чунки Платон хам уларнинг асосида майллар шу жумладан хакикий майллар этишишини таъкидлаган. Платон рух тана улгандан кейин хам хаёт булади деб фикр юритади. Унинг ёзишича: "Агар рух абадий булса, унда рух хакида нафакат бу дунёда балки кейинги хаёти хакида хам кайгуриш керак. Платон рух хакидаги гоясининг этакчи кисми хиссиётларидир. Унда Платон биринчи уринда одамлар учун рохатланиш хисси турмаслигини айтади. корамол, от ва бошка хайвонлар учун шундайдир, лекин одам учун I урин у ёкда турсин, II уринда хам турмайди, хатто к уриндан хам анча узокдадир, деб ёзади Платон узининг «Филеб» диалогида. Рохатланиш, азобланиш ва хар иккисининг булмаслиги рухнинг к хил холатидир.
Антик психологиянинг энг юкори чуккиси Аристотельнинг рух хакидаги машхур таълимоти хисобланади. Машхур файласуф Гегель айтганидек, «биз психологияда эга булган яхши нарсалар - бу Аристотельдан олган нарсаларимиздир. Аристотель «О душе» яъни «Жон хакида»» номли трактида рух муаммосини системали урганишга багишланган уз гояларини ёритиб беради. Шимолий Греция Старига шахрида табиб оиласида таваллуд топган Аристотель 17 ёшда Платонга шогирд булиб тушган. Аммо Платоннинг долистик карашлари йулидан бормади. Аристотельга кура, рух органик тананинг шакли. Бу танани Аристотель куйидаги метафора билан тушунтирди, «Агар куз алохида тирик мавжудот булса, куриш кобилияти унинг рухи булар эди. куриш кобилиятини йукотган куз аслида куз булмайди, у факатгина куз деган номни саклаб колади, холос. Бундай номни чизилган ёки бирор нарсадан ясалган кузга хам бериш мумкин. Тириклик рухсиз булмайди. Рух танани тирик килади. Тананинг барча хусусиятлари усиш, нафас олиш, фикрлаш асосида рух туради. Бошкача айтганда тана ва бошка органлар рух хизматидаги куролдир. «Тана рух учун мавжуддир», деб ёзади. Аристотель рух танадан ажратиб булмайди» деган умумий ва катъий хулосага келди. Аристотель барча рухнинг характер ва хусусиятларни «энтелэхия» деган махсус тушунчага бирлаштиради. Рух харакат килмайди, тана харакат килади, лекин бундай тана рухлидир. ТТТу тарика Аристотель Платоннинг тана ва рух ажралиши, рухнинг кисмларга булиниши хакидаги гоясини уткир танкид килди.
Материализм гоялари антик психологияда антик табиатларнинг анатомия ва медицинадаги ютуклари билан мустахкамлаб куйилади. Эр.ав. 6 асрда яшаган табиб ва файласуф Алкмеон кротонский фан тарихида биринчи булиб, фикрларнинг бош мияда тугилиши тугрисидаги тахминни илгари сурди». «Медицинанинг отаси» Гиппократ (эр. ав. 460-к77) Ликсеон каби тафаккур ва сезги органи мия эканини таъкидлайди. Унинг ёзишича мана шу кисм билан биз фикрлаймиз, яхши ва ёмонни ажратамиз, танамизнинг мана шу кисми билан курамиз. Мия сог холатда булгандагина биз сог фикрлаймиз». Гиппократнинг ишлари орасида энг катта шухрат келтиргани темперамент хакидаги таълимотдир. Унга кура, инсон темпераментини организмдаги 4 хил суюклик: миядаги шилимшик модда, юракдаги жигардаги сафро, кора талокдаги кора сафронинг нисбатини белгилаб беради. коннинг устунлиги - сангвиник темпераментига (лот. - кон), шилимшик модда устунлиги - флегматик темпераментига (грек – шилимшик модда), сафро устунлиги - холерик темпераментига (грек - сафро, ут), кора сафро устунлиги миланхолик темпераментига (грек - кора сафро, ут тугри келади) И. П. Павловнинг айтишича, Гиппократ сон-саноксиз вариантлар ичида инсон хулкини тушунтирувчи капитал назарияга асос солди.
Александрияда маълум вактгача уликларни ёриб урганишга рухсат берилиши Александрияда 2 та йирик табиб олим Герофил ва Эразистрантнинг янги кашфиётларига сабаб булди. Птолемейнинг шахсий табиби Герофил биринчи булиб, нервлар, пайлар ва богламлар уртасидаги фаркни аниклади, кузнинг тузилишини батафсил тарифлаб берди. Эразистрат бош миянинг тузилишини таърифлаб, катта ярим шарлардаги эгри ва бугриликларнинг куплигидан одам аклий жихатдан хайвонлардан устун туради деган фикрга келди.
Бу барча анатомо-физиологик маълумотларни римлик табиб клавдий Гален /эр .ав. II аср/ умумлаштирди ва янгилари билан бойитди. Унинг асарларидан 17 асргача кенг фойдаланилди. Хар хил мускулларга берувчи нервларни кесиш билан Гален хулосага келдикиди, тананинг нервсиз бирорта кисми йук, бирорта харакат, бирорта хиссиёт уларнинг иштирокисиз кечмайди.
Экспериментлар оркали Гален орка миянинг функцияларини хам аниклади.
Агар орка мияни кундаланг кесса, кесилган жойдан пастда жойлашган барча тана кисмлари харакатчанлиги ва сезувчанлигини йукотади, деган хулосани олим асослаб берди. Гален Гиппократнинг темперамент таълимотини янада ривожлантирди. У барча нарсаларнинг 4 хил холати – илик, совук, курук, ва нам ва 4 хил суюклик 1к та темпераментни келтириб чикаради, деган фикрда эди. Шу темпераментларнинг биттаси нормал булиб, 12 тасида нормадан четга чикиш мавжудлигини Гален тушунтирмокчи булди.
куриш идрокини урганишга афиналик табиб Александр Вфродийский /1к9-211/ катта хисса кушди.
Антик мутафаккирлар томонидан тупланган рух хакидаги таълимот кейинчалик эмпирик фаннинг шаклланиши учун замин яратди.
Мустахкамловчи саволлар



  1. Аник давр мутафаккирларинниг психологик карашлари?

  2. Арестотелнинг асарларидаги психологик карашлар?

  3. Гиппакратнинг темперамент хакидаги таълимоти?




Download 354,5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   18




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish