Ызбекистон республикаси олий ва ырта махсус таълим вазирлиги

Mustahkamlash uchun savollar 

1. 

Og`zaki 

va 

 

yozma 

 

nutqning 

o`zaro 

farqlari 

 

 

 

haqida 

gapiring. 

2. 

Yozma ish turlari haqida so`zlang. 

3. 

Yordamchi xarakterdagi yozma ishlar haqida   nimalarni bilasiz? 

4. 

Asosiy yozma ish turlari haqida gapiring. 

  

Mazkur mavzu bo`yicha tayanch iboralar:  

19, 20, 65, 70, 83 

 

Mavzu: Nutq madaniyati va o`qituvchining nutqi. 

Reja. 

1. 

O`qituvchi nutqiga qo`yiladigan talablar. 

2. 

O`qituvchi nutqining o’azilatlari. 

3. 

O`qituvchi notiq sifatida 

4. 

Xulosa. 

Nutqning to`g`riligi uning adabiy til me`yorlariga mosligidir. To`g`ri nutq o`zida adabiy 

tilning  fonetik  talaffuz,  lug`aviy  so`z  yasalishi,  grammatik,  uslubiy  me’yorlarini 

mujassamlashtirgan  bo`lishi  lozim.  Bularning  birortasidan  chetlashgan  nutq  to`g`ri  nutq  bo`la 

olmaydi. 

Har bir nutqning o`ziga xos xususiyatlari bo`ladi. O`qituvchilarning o`quvchilarga o`quv 

materiallarini tushuntirish, ular bilan suhbatlar olib borishiga qarab quyidagi nutq xususiyatlarini 

ko`rsatish mumkin. 

Ba`zi  o`quvchilarning  nutqi  juda  ta`sirchan  bo`ladi.  Bunday  o`qituvchilar  nutqi  his-

tuyg`u  bilan  sug`orilgan,  ular  o`zlari  gapirayotgan  gaplardan  ta’sirlanadilar,  ana  shundagina 

o`quvchilarga ham muayyan kayfiyatni yuqtiradilar. 

Boshqa  o`qituvchilarda  esa  nutq  ancha  oxista,  ta`sirsiz,  kam  ifodali  qat`iy  izchilikka 

rioya qilingan holat dalilli va mantiqiy bo`ladi. Bunday nutqni     «diskursiv», ya`ni mulohazali 

nutq deyiladi. ularning nutqlari emotsional hamda diskursiv emas, nima o`quvchilar ular nutqni 

yaxshi  o`zlashtiradilar.  Bunday  nutqlarda  zo`r  ishonch  kuchi  yangraydi.  Gapirayotgan  gapga 

chuqur ishonch paydo qiluvchi kishining irodasi borligi sezilib turadi. o`z o`quvchilarida ishonch 

hosil qiladi.

 

Ta’lim-tarbiya  ishlarida  pedagog  nutqi  uchun  xarakterli  bo`lgan  sifatlarni  ikki  guruhga 

---

bo`lish mumkin: nutqning to`g`riligini ta`minlovchi sifatlar va ta`lim berish, tarbiyalash vositasi 

tufayli  uni  amalga  oshiruvchi  sifatlar.  Birinchi  guruhdagi  pedagogik  nutq  sifatiga  nutqning 

leksikasi,  uslub  fonetikasi,  talaffuz  etilishi,  so`zlardagi  urg`u,  jumlalar  benuqson  bo`lishi, 

shevachilik,  arxaizm,  vulgorizmdan  qochish,  nutqni  buzuvchi  va  ortiqcha  so`zlar  ishlatmaslik 

kiradi. 

O`quv materialining tushunarli qilib bayon etish uchun o`sha fanni chuqur bilish g`oyat 

katta  ahamiyatga  ega.  Materialni  yaxshi  bilish  o`qituvchining  uni  soddalashtirib  bayon  etishga 

imkon beradi. 

O`qituvchi  o`z  nutqining  mukammal  bo`lishi  uchun  g`amxo`rlik  qilishi  va  bunday  nutq 

uning ishida ishonchli qurol bo`lib xizmat qilmog`i lozim. 

Tinglovchilarga  tegishli  ta`sir  ko`rsatadigan  pedagogik  xususiyatlar  ikkinchi  gyryh  nutq 

sio’atiga  taalluqlidir.  Bunga  dastavval  nutqning  mazmundorligi  shuningdek,  uning  ravshan, 

yengil  bo`lishi,  o`quv  materialining  tushunarli  qilib  berish  kiradi.  Boshlang`ich  sinf 

o`qituvchilari  ona  tilining  jonkuyar  havaskori,  targ`ibotchisi,  himoyachisidir.  U  o`z 

o`quvchilariga  ona  tilining  beqiyos  boyligini  bosiqlik,  donolik,  ishtiyoq  bilan  singdirib  borishi, 

ona tili so`zlaridan bahra olish hissiyotini uyg`otishi lozim. 

O`z nutqining qulay va to`g`ri tuza bilishda badiiy adabiyotni o`qib turish ayniqsa, katta 

ahamiyatga  ega. Kitob  o`qiganda  kishidagi lug`at  boyligi  ko`payadi,  fikrning  obrazliligi  ortadi, 

nutq ravshan, chiroyli va adabiy bo`ladi hamda grammatik jihatdan yaxshilanadi. O`qituvchining 

yaxshi, io’odali o`qiy olishi, chiroyli deklamatsiya qilishi, ayniqsa, til va adabiyot o`qituvchilari 

uchun juda muhim ahamiyatga ega. 

 

Mustahkamlash uchun savollar. 

1. 

O`qituvchi nutqitga qo`yiladigan talablar nimalardan iborat? 

2. 

 O`qituvchi nutqining fazilati deganda nimani tushunasiz? 

3. 

Sizningcha, notiq o`qituvchi qanday bo`lishi kerak?