Ызбекистон давлат жисмоний тарбия институти

Masofa bo’ylab yugurish tezligining dinamikasi. Har xil malakali g’ovchilar masofa bo’ylab tezlik dinamikasini ta’minlashda bir-birlaridan ancha farq qiladilar. Yuqori malakali sportchilar mazkur ko’rsatkich bo’yicha qisqa masofaga yuguruvchilarga o’xshab ketadilar. Uchinchi g’ovga eng yuqori tezlikda hujum boshlaydilar (30-metr) va shu tezlikni 7-g’ovgacha saqlab turadilar, keyin tezlik asta kamaya boshlaydi. Past malakali sportchilar faqat 1-g’ovgacha olgan tezliklaridan 3-4-g’ovlar orasida foydalanadilar, so’ng tezlik pasaya boradi. Tezlik dinamikasidagi tafovutlarning sababi shundaki, past malkali g’ovchilar to’siqlarni oshib o’tishda yo’l qo’ygan xatolari yugurish tezligining pasayishiga olib keladi.
Harakatlanishga avvaldan hozirlik ko’rish ham turlicha bo’ladi. Yuqori toifali sportchilar har doim harakat sur’atini oshirishga intiladilar. Masofada ular g’ovlar osha yugurish va g’ovlarni oshib o’tish hisobiga bunga erishadilar. Masofaning oxirida, charchoq kuchayib borar ekan, g’ovlar osha birmuncha zahira bilan sakrash lozim bo’ladi, aks holda to’siqqa urilib ketish mumkin. Boshqa guruh g’ovchilari 6-7-g’ovdan oshib o’tganidan so’ng, e’tiborini qadamlari uzunligiga qaratishi kerak bo’ladi. Oxirgi g’ovdan keyin marragacha bo’lgan oraliq, ayniqsa bor kuch bilan, tez-tez qadam tashlab o’tilishi lozim.
Texnikani izchillik bilan egallab borish jismoniy sifatlarni rivojlantirish bilan barobar amalga oshiriladi. Harakatlarning tashqi manzarasi bilan birga yugurishning harakat tuzilishi ham takomillashtiriladi. Tayanchli va parvoz bosqichlarining nisbati mutanosiblashib boradi. Tayanchli fazalar qisqaradi, yugurishning umumiy vaqti ham kamayadi. Uchinchi fazalar avval ortadi, mahoratning oliy nuqtasiga etganda, sportchilar harakatlarini faollashtirishga qodir bo’lgan davrda esa, parvoz vaqti qisqaradi (3-jadval).
3-jadval G’ovlar osha yugurishda tayanchli va parvoz bosqichlari muddati

110 m ga bG’o yuguris h natijalari, s	Yugurish qadamlari vaqti, mG’s																Umumi y vaqt
	G’ov osha qadam			1			2					3
15.00	145	380	525		125	70		160	140		145				100			1,265
14.00	135	370	505		110	70		130	130		120				90			1,155
13.50	115	320	435		105	65		120	120		100				80			1,025
13,00	110	320	430		100	60		PO	120		100				80			1,000

2.G’ovlar osha yugirishda (100m, 110m, 400m,) masofalarga nechta g’ovlar

100 m ga G’OVLAR OSHA YuGURISh TEXNIKASI

Start va startdan tezlik olish. Erkaklar yugurishida ko’rib chiqilgan barcha masalalar ayollarning 100 m lik g’ovli masofasiga ham taalluqlidir. Birinchi g’ovgacha bo’lgan oraliq ayollarda 72 sm ga qisqaroq. Deyarli barcha eng kuchli g’ovchi ayollar 8 qadamlik start yugurishini qo’llaydilar (2-jadval). Bunda ular qadamlarini kamroq qisqartirishlariga to’g’ri keladi, shuning uchun ham yugurib kelish tabiiyroq chiqadi. Ayollarda to’siqlarning balandligi ancha kam. Buni hisobga olgan holda startda tezlik olish vaqtida gavdaning egilgan vaziyatini uzoqroq saqlab turish va birinchi g’ovni oshib o’tgandan keyingina yugurish vaziyatini egallash mumkin.
G’ovni oshib o’tish. Ayollar qo’l va oyoqlarining faolligi hisobiga g’ovni oshib o’tish vaqtida gavdalarini kamroq egish imkoniyatiga egalar. G’ovga hujum chog’ida gavdani kamroq egish tufayli bu xuddi sprinterlik yugurishiga o’xshab ketadi. G’ovli va g’ovsiz (tekis) masofalarni yugurib o’tishdagi farq shundan dalolat beradi. Yuqori toifali sportchi ayollarda bu 1 s ni tashkil etadi. Ayollarda g’ovni oshib o’tishda oyoqlarning faolligi darajasi ham, sonlar orasidagi burchak kattaligi va itarilish burchagi singari kichikroqdir. Siltanuvchi oyoq tizzasini erkaklar kabi baland ko’tarishga ehtiyoj ham yo’q. Siltanuvchi oyoq g’ov ortiga ertaroq tusha boshlaydi, lekin itariluvchi oyoqni qat’iy rostlangan holatda oldinga ko’tarish, albatta, zarur.

28-rasm. 100 m ga yugurishda g’ovni oshib o’tish kinogrammasi
Ayollarda g’ov ustidan uchib o’tish traektoriyasi erkaklarnikiga nisbatan birmuncha qiyaroq. Ko’pincha to’la rostlanmagan oyoqqa tushish holatini kuzatish mumkin. Itariluvchi oyoq harakati erkaklar bajaradigan harakatdan farq qilmaydi.
Qo’llar harakati, oyoqlar harakatining ritmi va amplitudasi ancha yig’inchoqlik kasb etadi. Itariluvchi oyoq tomonidagi qo’l oldinga kamroq, pastga ko’proq uzatiladi, ikkinchi qo’lning tirsagi erkaklarnikiga nisbatan orqaga qisqaroq siljiydi.
G’ovlar orasida yugurish.G’ovlar orasidan yugurib o’tish erkaklarning yugurishidan kam farq qiladi. Asosiy harakat hozirligi xuddi o’shanday – erga “qo’nish” paytida barcha harakatlarning faolligini oshirish lozim. Bunda ayollar ancha manfaat-liroq holatda bo’ladilar, chunki g’ovlar orasidagi masofa sprinterlik yugurishi uchun ko’proq mos keladi – g’ovlar orasida tanglik hissi paydo bo’lmaydi.
G’ovlar orasida yugurish g’ovsiz yugurishdagi o’lchamlar bo’yicha, tabiiyroq va kuchliroqdir. Qadamlar nisbati quyidagicha: erga “qo’nish” – 120 sm; 1-qadam – 150 sm; 2-qadam – 197 sm; 3-qadam – 183 sm; itarilish – 200 sm, ya’ni erkaklarning qadamlaridan jiddiy farqlanmaydi. Biroq dastlabki qadamning uzunligi uni sun’iy uzaytirish hisobiga emas, balki g’ovni oshib o’tish paytida tezlikning kamroq yo’qotilishi natijasida hosil bo’ladi. Ayollarda g’ovlar orasidagi tsiklda tezlik kattaligi kamroq tebranadi, shuning uchun qadamlar uzunligida ham tafovut kamroq. Shunday qilib, birinchi qadamning uzunligini oshirishga alohida e’tibor qaratmagan holda, itariluvchi oyoq tizzasini harakat yo’nalishi chizig’iga tezlik bilan yaqinlashtirish va oyoqni yuqoridan harakatlantirib, boldirni ko’tarmagan holda erga qo’yish kerak.