Ызбек диалектологияси

Lab undoshlari: [p], [b], [f], [v], [m].

36-@. [p] fonemasi. Lab-lab, portlovchi, jarangsiz [p] undoshi barcha o’zbek shevalarida so’zlarning barcha bo’g’inida uchraydi. Misollar: yl. Toshk. pexte. tepe, pendje; Farg. chop, shapolog, sogyapt;

J-lovchi shevalarda [p] tovushi intervokal holatda, ba’zan esa so’z oxirida jaranglashadi va bu tovush [b] va [p] tovushlari o’rtasidagi yarim jarangli portlovchi tovush kabi eshitiladi. Ba’zan shevalarda [p] o’rniga [b] qo’llanadi. [p] fonemasi barcha o’zbek shevalarida va o’zbek adabiy tilida [b] tovushining so’z oxirida jarangsizlashishiga moyil bo’lishi, ya’ni[b p] holati mavjud. [p] fonemasi barcha o’zbek shevalarida keng tarqalganU y-lovchi shahar shevalaridatubandagi o’rinlarda keladi:a) so’z oxiridagi [b] o’rnida kel’p-kelib, k’top-kitob, esvop-asbob…
37-@ .[b] fonemasi. Lab-lab [b] undoshini talaffuz qilganimizda tovush paychalari birmuncha titraydi.Bu xususiyatga ko’ra [b] tovushi [p] tovushidan farq qiladi.
J-lovchi shevalarda asosan jarangsizlashgan [b] yoki eshitilishi jihatdan [b] va [p ] tovushlari oralig’ida turgan [b] tovushi bor va bu tovush so’zlarning barcha o’rinlarida kela oladi: jl. Biydey-buvday, bato’r, bey,toyga berado’, ishimiz qargacha berado’mala basamo’z…
[b ] tovushining talaffuzida portlash birmuncha kuchli bo’lishi bilan j-lovchi shevalar o’zbek adabiy tilidan v ay-lovchi shevalardan farq qiladi. Shu sababli y-lovchi shevalarda [b] tovushi portlovchi va sirg’aluvchi tovushlar o’rtasida tebranib,oraliq holatda bo’ladi.
39-@. [v] fonemasi. Bu fonema boshqa turkiy tillardagi kabi sirg’aluvchi , lab-lab undosh tovushdir. Shevalararo [v] tovushining sifat jahatdan ikki tipini uchratish mumkin;
1.Tipik turkiy, lab-lab [b ] tovushi. Bu tovush j-lovchi singormonizmni saqlagn v ay-lovchi shevalarda uchrab,bo’g’in hosil qilmaydigan [u] kabi talaffuz qilinadi. Ingliz tilidagi [W] tovushi talaffuzini qiyos qiling.
2 y-lovchi shevalarda faqat so’z boshida lab-lab [v] va lab-tish [v] tovushlari o’rtasidagi oraliq tovushi uchraydi. Bu tendentsiya, ya’ni tipik turkiy lab-lab [v] tovushning indifferent tovush bilan alamashinishi shahar shevalarigina xos.
40-@G’. [m] tovushi. fonemasi. Bu tovush lab-lab portlovchi undosh bo’lib , burun rezonansi bilan talaffuz etiladi. So’zlarning barcha bo’g’inlarida keladi.