Iv- bob. Nazorat o‘lchov asboblari

elektron taxometrlar
ishlatiladi. Elektron taxometrlarning 
ishlash prinsipi uzgich kontaktlari uzilishi daqiqasida o‘t oldirish tizimining 
birlamchi zanjirida vujudga keladigan impulslarni zarur shaklga keltirish va uni 
magnitoelektr asboblar yordamida o‘lchashga asoslangan. 
Elektron taxometr sxemasi (4.19-rasm) quyidagi asosiy qismlardan iborat: 
ishga tushirish impulslarini shakllantiruvchi blok, o‘lchov impulslarini 
shakllantiruvchi blok (multivibirotor) va ko‘rsatkichli magnitoelektr asbob. Tax-
ometrning kirish joyiga o‘t oldirish tizimining birlamchi zanjiridan kirish signali 
1 uzatiladi. R1, R2 qarshiliklar, C1, C2, C3, C4 kondensatorlar va VD1 stabili-
trondan iborat bo‘lgan ishga tushirish impulslarini shakllantiruvchi blok, 
so‘nuvchi sinusoida ko‘rinishdagi signal 1 dan, musbat ishorali yarimsinusoida 

---

145 
shakliga ega bo‘lgan impuls 
2 ni ajratib beradi. Bu im-
puls , o‘lchov impulslarini 
shakllantiruvchi blok tran-
zistori VT1 ning bazasiga 
uzatiladi. 
Boshlang‘ich 
holda VT2 tranzistor ochiq, 
chunki unda baza toki 
mavjud va u R11, R10 va
R5 zanjir orqali o‘tadi. VT2 
tranzistor 
ochiq 
holda 
bo‘lganda kondensator C5 
to‘la zaryadlanadi. Bu vaqtda VT1 tranzistor yopiq bo‘ladi, chunki R5 qarshilikda 
kuchlanish ancha pasayishi hisobiga undagi emitterning potensiali baza potensi-
alidan yuqori bo‘ladi. Musbat ishorali ishga tushirish impulsi 2 VT1 tranzistorn-
ing bazasiga uzatiladi va u ochiladi. Kondensator C5 VT1 tranzistor orqali zar-
yadsizlanib, VT2 tranzistorning bazasida manfiy potensial hosil qiladi va VT2 
tranzistor yopiladi. VT1 tranzistor R11, R9, R8 va R5 qarshiliklar orqali o‘ta-
yotgan baza toki hisobiga ochiq holda ushlab turiladi. Tranzistor VT1 ochiq 
bo‘lganda, R11, R7, R3 va R5 zanjir va o‘lchov asbobi 4 orqali tok o‘tishi ta’min-
lanadi. O‘lchov asbobidan o‘tayotgan tok impulsi 3 ning davomiyligi kondensator 
C5 ning zaryadsizlanish vaqtiga bog‘liq. Kondensator C5 zaryadsizlanib 
bo‘lgandan keyin VT2 tranzistor ochiladi (uning bazasidagi manfiy potensial 
yo‘qoladi ), VT1 tranzistor esa yopiladi. Tok impulsi 3 ning chastotasi o‘t 
oldirish tizimi birlamchi tok zanjirining uzilish chastotasiga teng bo‘ladi. O‘lchov 
asbobi 4 tok impulslarining chastotasiga proporsional bo‘lgan effektiv tok
I
eff
qiymatini ko‘rsatadi. 
O‘zgaruvchan qarshilik R7 yordamida tok impulsining amplitudasi 
rostlanadi. Asbobning o‘lchash aniqligiga, atrof-muhit haroratining ta’siri ter-
morezistor R3 hisobiga kompensatsiya qilinadi. Diod VD2 tranzistor VT1 ni 
himoya qilish vazifasini bajaradi. Avtomobilning elektr ta’minot tizimidagi 
kuchlanish qiymati o‘zgarishini taxometrning o‘lchash aniqligiga ta’sirini ka-
maytirish va uning barqaror ishlashini ta’minlash uchun sxemaga VD3 stabilitron 
kiritilgan. 
O‘t oldirish tizimi bo‘lmagan dizel dvigatelli ba’zi avtomobillarda generotorn-
ing bir fazasidagi kuchlanish impulslari chastotasini qayd qilishga asoslangan tax-
ometrlar ishlatiladi. Bu taxometrlarning ishlash prinsipi yuqorida keltirilgan tax-
ometrning ishlashiga o‘xshash bo‘lib, faqat ularda boshqaruvchi impuls sifatida 
generatorning bitta fazasidan olinadigan kuchlanish signali ishlatiladi. 
4.7. TAXOGRAF
Taxograf avtomobilning harakat tezligini, bosib o’tgan yo’lini va yonilg’i 
sarfini uzluksiz ravishda o’lchash va qayd qilish uchun xizmat qiladi. Taxograf 
harakat tezligini (