Иқтисодий таҳлил

61-Variant

1. Korxonaning sof foydasi moliyaviy natijalaming asosiy ko‘rsatkichi hisoblanadi. Sof foyda miqdorini aniqlash uchun 0 ‘zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi tasdiqlagan «Mahsulot (ishlar, xizmatlar) ishlab chiqarish va uni sotish bo'yicha xarajatlar tarkibi va moliyaviy natijalami tarkib topishi haqidagi» nizomga ko‘ra quyidagi oraliq foyda ko‘rsatkichlarini aniqlash kerak:1. Yalpi foyda = Sof tushum - sotilgan mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi.2. Asosiy ishlab chiqarish faoliyatidan kelgan foyda (zarar) = yalpi foyda - davr xarajatlari ± asosiy faoliyatdan olingan boshqa daromad (xarajat).
3. Umumxo'jalik faoliyatidan olingan foyda (zarar) = asosiy faoliyatdan olingan foyda + olingan dividendlar + boshqa olingan dividendlar ± olingan va berilgan qarzlar bo'yicha foizlar ± boshqa olingan va toMangan foizlar ± valuta kursi farqi ± moliyaviy faoliyat bo'yicha boshqa daromad (xarajat).4. Soliq toMagunga qadar foyda (zarar)= umumxo‘jalik faoliyatidan kelgan foyda ± favquloddagi foyda (zarar).5. Sof foyda (zarar) = soliq to`lagunga qadar foyda - foydadan soliq - boshqa soliqlar va ajratmalar.
Ta’kidlash kerakki, sof foyda miqdori faqat bir asosiy faoliyatgagina bog‘liq emas. Uning shakllanishida bir qator qo‘shimcha faoliyatlar ham mavjudki, ulaming korxona sof foydasining shakllanishidagi hissasi katta. Bular qatoriga moliyaviy faoliyatdan olinadigan foyda (zarar), tasodifiy foyda (zarar)lar kiradi.Korxonaning soliq to'langunga qadar foydasi asosiy ishlab chiqarish va moliyaviy faoliyatidan olinadigan natija, favqulodda faoliyatdan yoki holatlardan natijasi jamlangan holda joriy davr bo‘yicha aniqlanadi.Soliq to'langunga qadar foyda davlatning va axborotdan foydalanuvchilaming e ’tibor shartidagi asosiy qator hisoblanadi. Daromad va xarajatlar ulaming yuzaga chiqish vaqti va o‘mi bo'yicha yuritilgan holda yakuniy natija ushbu qoida asosida tuziladi. Soliq to'langunga qadar foyda umumxo'jalik faoliyatidan olingan foydaga favqulodda vaziyatlardan ko'rilgan foydani qo‘shish yoki zarar bo'Isa ayirish yo‘li bilan aniqlanadi.Favqulodda foyda (zarar) - olinishi kutilmagan, xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyatidan tashqaridagi holatlar oqibatida olingan (ko‘rilgan) g'ayrioddiy xususiyatga ega foyda (zarar)dir. Bunga asosiy faoliyatdan olinadigan boshqa daromadlar (xarajatlar) kirmaydi.
Sof foyda korxonaning butun ishlab chiqarish va noishlab chiqarish faoliyatining hamma turlari bo'yicha, shu jumladan, mahsulotlami ishlab chiqarish bilan bog4 liq bevosita va bilvosita xarajatlar, operatsion daromad va xarajatlar qoldig‘i, moliyaviy faoliyatdan ko'rilgan daromad va xarajatlar qoldig‘i, tasodifiy foyda va zararlar qoldig'i bo‘yicha aniqlanadi.Sof foydaning shakllanishi va uni to‘g‘ri taqsimlash hamda undan oqilona foydalanishda shunday maqbul tartibni qo'llash kerakki, toki u korxona jamoasi va har bir xodim mehnatining samaradorligini oshirishga bo'lgan moddiy manfaatdorligini o‘z-o‘zidan kuchaytirsin. Foydaning shakllanishi va ishlatilishi o‘ziga xos xususiyatga egadir.
2. Auditor tomonidan tekshiruvdan oldin, tekshiruv jarayonida va uning natijalariga ko‘ra tayyorlangan va to‘plangan barcha ma’lumot auditorlik ma’lumoti hisoblanadi. Ushbu m a’lumotning bir qismi auditorlik dalillari tariqasida foydalanish uchun mumkin boMgan hujjatlar yoki ulaming nusxalaridir. Shuningdek, auditor auditorlik xulosasiga asoslanadigan oqilona xulosalami shakllantirish maqsadida yetarli boMgan tegishli auditorlik dalillarini olishi lozim.Auditorlik dalil (isbot)lari - auditorlik xulosasini asoslashga xizmat qiladigan tekshiruv vaqtida auditor tomonidan to'plangan ma’lumot va natijalardir.Auditorlik dalillari ishonchli va yetarli boMishi lozim. Dalilning ishonchliligi - qaysidir bir muammoni yechish uchun uning muhimliligidir, yetarlilik esa har bir aniq holatda, auditorlik tavakkalchiligi va ichki nazorat tizimini baholash asosida aniqlanadi. Qanday bo`lmasin, auditor haqqoniy va asoslangan xulosa tayyorlash uchun kerakli sifatdagi yetarli darajada dalillar to ‘plaganligiga to'liq ishonch hosil qilishi lozim.“Auditorlik dalillari” - auditorlik xulosasi asoslanadigan va auditor tomonidan xuiosani shakllantirish jarayonida olinadigan m a’Iumot. Auditorlik dalillari moliyaviy hisobot asosida yotadigan dastlabki hujjatlar va hisob yozuvlari hamda boshqa manbalardan olingan tasdiqlovchi hujjatlardan iborat.Auditorlik dalillari to ‘g ‘risida tushuncha, ularni olish amallari SO-son AFMSda belgilangan. Unga ko‘ra, “Auditorlik dalillari - auditorlik tashkiloti tomonidan auditorlik tekshiruvi vaqtida yigilgan va auditorlik xulosasini asoslovchi m a’Iumot (axborot) lardir.“Auditorlik dalillarini olishda moliyaviy hisobotning asosi b o ’lgan boshlang'ich hujjatlar va buxgalterlik yozuvlari, shuningdek, boshqa manbalardan olingan tasdiqlovchi m a’lumotlardan foydalaniladi.Auditorlik dalillari yetarli va mos bo'lishi zarur. Auditorlik dalillarining yetarliligi auditorlik tashkilotiga fikr bildirish uchun zarur boMgan auditorlik dalillarining miqdoriy o‘lchamini (chegarasini) ifodalaydi.Auditorlik dalillarining mosligi auditorlik tashkiloti fikr bildirishida auditorlik dalillarining ahamiyati va ishonchliligi (aniqligi)ni bildiruvchi auditorlik dalillari sifati o'lchamini ifodalaydi.Auditorlik tashkiloti yetarli va mos auditorlik dalillarini olishi uchun quyidagi omillarga e ’tibor berishi zarur:- xo'jalik yurituvchi subyektning buxgalteriya hisobi va ichki nazorat tizimi xarakteri, shuningdek daxlsiz va nazorat tavakkalchiligini baholash;- auditorlik tashkiloti tomonidan bajariladigan ishlar hajmi;- mavjud m a’lumotning manbasi va ishonchliligi (aniqligi).Auditorlik dalillari, agarda hujjatlar va aktivlar, xususiy kapital vamajburiyatlaming haqiqiy holati bilan tasdiqlanganda ishonchli hisoblanadi.Auditorlik tashkiloti auditorlik dalillarining ishonchliligini baholashda quyidagi umumiy qoidalarga amal qilishi zarur:a) tashqi manbalardan olingan auditorlik dalillari (masalan, uchinchi shaxsdan olingan tasdiq) ichki manbalardan olingandan k o 'ra ishonchliroq hisoblanadi;b) agar buxgalteriya hisobi va ichki nazoratning mavjud tizimi samarali ishlasa, ichki manbalardan olingan auditorlik dalillari ishonchli hisoblanadi;
Agar bitta manbadan olingan auditorlik dalillari ketma-ketlikda boMmasa yoki turli m anbadan olingan auditorlik dalillari bir-biriga zid boMsa, auditorlik tashkiloti qo'shim cha, aniq dalillar olish imkonini beruvchi am allam i bajarishi zarm .A gar auditorlik tashkiloti m oliyaviy hisobot to ‘g ‘risida fikr bildirish uchun yetarli dalillar ololm ayotgan boMsa, u holda auditorlik xulosasini tuzishdan bosh tortishi lozim.X o'jalik yurituvchi subyekt (buyurtmachi) auditorlik tashkilotining auditorlik dalillarini olishi uchun zarur b o 'lg an am allam i bajarishiga to'siq bo'luvchi harakat yoki harakatsizlik qilishga haqii emas.X o'jalik yurituvchi subyekt vakillari yoki uchinchi shaxslar auditorlik tashkilotining auditorlik dalillarini olish m aqsadida amallar bajarishiga to 'siq bo'luvchi harakatlam i yoki harakatsizliklami amalga oshirgan hollarda auditorlik tashkiloti auditorlik tekshiruvini o'tkazishdan bosh tortishga haqii.Auditorlik dalillarini x o 'jalik yurituvchi subyektning ichki nazorat tizimini testdan o'tkazish va m ohiyati bo'yicha tekshirish amallarini o'tkazish yo'llari bilan olish mumkin.Ichki nazorat tizimining testlari auditorlik tashkiloti tomonidan xo'jalik yurituvchi subyektning buxgalteriya hisobi va ichki nazorat tizim ining holatini baholash uchun auditorlik dalillarini olish maqsadida bajariladigan am allam i ifodalaydi.Auditorlik dalillar olinishi kerak bo'lgan xo'jalik yurituvchi subyektning buxgalteriya hisobi va ichki nazorat tizim ining asosiy jihatlari quyidagilar hisoblanadi:- tuzilm a (buxgalteriya hisobi va ichki nazorat tizimi. Xatolam ing oldini olish, aniqlash va to 'g 'rilash g a qaratilgan tuzilm aga ega ekanligi);- ish yuritish (buxgalteriya hisobi va ichki nazorat tizimlari samarali ishlayaptimi)
Xuiosa qilib aytganda, auditorlik dalillarining sifati ular olinadigan manbalar sifatiga bog‘liq. Auditorlik dalillari hujjatlashtirilgan manbalardan, mijoz xodimlari va uchinchi shaxslardan og'zaki ravishda so’rovnomalar vaqtida va korxonada hisob va boshqa operatsiyalar bajarilayotganida bevosita kuzatish yo‘li bilan olinishi mumkin. Ishonchlilik va haqiqiylik darajasi bo‘yicha auditoming bevosita o‘zi olgan ma’lumotlar eng qimmatli hisoblanadi. Hujjatlashtirilgan dalillar va mijozning yozma taqdimnomalari og'zaki ravishda olingan dalillardan ustin turadi