Иšтисодий таілил фанининг моіияти, бозор иšтисодиёти шароитида аіамияти ва вазифалари

Δ МХ
н
 =(Н
х
-Н
нор
).СММ
х
 
Бунда: ΔМХ
н
 – материал харажатлари сўммасини материал нархнинг
ўзгариши ҳисобига четланиши; 
Н
х
- сарфланган материалларнинг ҳақиқий, нархи; 
Н
нор
 – сарфланган материалларнинг норматив нархи; 
СММ
х
 – ҳақиқатда сарфланган материаллар миқдори. 
Харажатлар сўммасига сарфланган материаллар миқдорини 
ўзгариши ҳисобига четланишлар таъсирини аниқлаш учун 
материал харажатнинг ҳақиқий миқдори ва норматив бўйича 
материал харажатлар,миқдори орасидаги фарқни материалларнинг 
норматив қийматига кўпайтириш керак: 
Δ МХ 
миқ
 = (СММ
х 
– СММ
н
) .МН
нор
 
Бунда: ΔМХ 
миқ 
– материал харажатлари сўммасини сарфланган
матераиллар миқдорини ўзгариш ҳисобига четланиши; 
СММ
х
 – ҳақиқатда сарфланган матераиллар миқдори; 
СММ
н
 – норматив бўйича сарфланган матераиллар миқдори; 
МН
нор 
– сарфланган матераилларнинг норматив қиймати. 
Меҳнат ҳақи харажатлари меҳнат қиймати ва фойдаланилган 
меҳнат қиймати ва фойдаланилган меҳнат миқдорини ҳисобга
олган ҳолда аниқланади. Шунга боғлиқ ҳолда таҳлил мобайнида
иккита омил таъсирини ҳисобга олиш зарур: 

меҳнат ҳақи ўртача ставкасининг ўзгариши; 

ишланган вақтнинг четланиши. 
Меҳнат ҳақи ставкасининг ўртача ўзгариши таъсирини 
аниқлаш учун меҳнат ҳақининг ҳақиқатдаги норматив ставкалар 
ўртасидаги фарқни ҳақиқатда ишланган вақтга (агар соатбай 
меҳнат ҳақи бўлса) ёки ишлаб чиқарилган маҳсулот сонига (агар 
меҳнатга ишбай асосида ҳақ тўлаш) кўпайтирилади. Унинг 
формуласи: