Иқтисодий таҲ

8.14-жадвал
Ишлаб чиқариш харажатларининг иқтисодий элементлари ва калкулатсион моддалари бўйича туркумланиши¹⁵

Иқтисодий элементлари бўйича	Калкуласион моддалари бўйича
1	2
Ишлаб чиқариш характеридаги бевосита ва билвосита моддий харажатлар	Хом ашё
	Ёқилғ и
	Електр қуввати
	Еҳтиёт қисмлар
	Идишлар ва ҳоказо
Ишлаб чиқариш характеридаги бевосита ва билвосита меҳнат ҳақи харажатлари	Асосий иш ҳақлари
	Қў шимча иш ҳақлари
	Иш ҳақига устамалар
Ишлаб чиқаришга тааллуқли меҳнат ҳақидан ажратмалар	Ижтимоий таъминот бўлимига
	Меҳнат биржасига
	Касаба уюшмасига
Асосий воситалар ва номоддий активлар амортизасияси, эскириш харажатлари	Асосий воситаларнинг эскириши
	Номоддий активларнинг эскириши
	Асосий восита ва номоддий активларнннг ижара ҳақлари
Ишлаб чиқариш характеридаги бошқа харажатлар	Турли ишлар ва хизматлар
	Солиқлар, йиғимлар ва ҳокозо

4. Ишлаб чиқариш аҳамиятидаги асосий фондлар ва номоддий активлар амортизатсияси.

5. Ишлаб чиқариш аҳамиятидаги бошқа харажатлар.
Маҳсулот таннархини таҳлил қилиш жараёнида бир сўмлик товар маҳсулотига кетган харажат кўрсаткичини таҳлил қилиш муҳим аҳамият касб этади. У ишлаб чиқариш таннархини товар маҳсулоти ҳажмига нисбати тариқасида аниқланади. Масалан, товар маҳсулотининг қиймати 100 млн. сўмни ташкил этса, маҳсулотни ишлаб чиқариш таннрахи 80 млн. сў м бўлса, у ҳолда товар маҳсулотининг ҳар сў мига қилинган харажат 80 тийин (80:100)га, ялпи фойда эса 20 тийинга тенг бўлади. Демак, бу кўрсаткичда фойда билан ишлаб чиқариш таннархи ўртасидаги боғлиқликни яққол кўрсатиш мумкин.
Таҳлил этишда бир сўмлик товар маҳсулоти учун қилинган харажатлар динамикаси, бизнес режага нисбатан ўзгариши аниқланади (8.15- жадвал).
8.15-жадвал маълумотлари шуни кўрсатадики, таҳлил этилаётган корхонада бир сўмлик маҳсулот учун қилинган харажат йил бошида 73,49 тийинни, йил охирида эса 81,72 тийинни ташкил қилган ҳолда 8,23 тийинга ёки 11,20 фоизга (111,20-100) ошган. Демак, корхонада бир сўмлик товар маҳсулоти учун қилинган харажатлар кўпайишига сабаб ишлаб чиқарилган маҳсулотлар ҳажмини ошиши сабаб бўлган. Корхонада йил охирида йил бошига нисбатан бир сўмлик маҳсулот учун қилинган харажатни 8,23 тийинга ошиши ҳисобига бўйича ортиқча харажатларни сарф қилиниши 5667507,2 минг сўмни