Иќтисодиёт назариясининг халќаро аспектлари



Download 355 Kb.
bet3/23
Sana22.02.2022
Hajmi355 Kb.
#114688
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   23
Bog'liq
Jahon xo'jaligi va uning evolyutsiyasi

Миллий х¢жаликлар айрим иќтисодий адабиётларда марказий давлатлар ва периферия давлатларига б¢линса, бошќаларда шимол ва жануб давлатлари тарзида гуруЏларга б¢линади. Бунда марказий ёки шимолий давлатлар деганда индустриал ривожланган мамлакатларни к¢зда тутилса, перифери, жанубий давлатлар деганда аграр, ривожланаётган мамлакатлар к¢зда тутилади.
Учинчи хил адабиётларда эса давлатларни ривожланган бозор иќтисодиёти хос, Џамда бозор иќтисодиёти ривожланаётган мамлакатларга б¢линади.
Халќаро амалиётда юќори даражада ривожланган етакчи мамлакатлар (АЈШ, Германия, Япония), нефть экспорти туфайли юќори даромад олувчи (Саудия Арабистони, Јувайт), янги индустриал мамлакатлар (Жанубий Корея, Сингапур), Гонконг (1998 йилдан Хитой таркибида), Бразилия, Мексика ¢ртача давлатлар, нисбатан энг камбаƒал мамлакатлар (Чад, Бангладеш, Эфиопия ва бошќалар)га б¢линади.
Умуман олганда, иќтисодий тараќќиёт ва бошќа омилларнинг барчаси йил давомида яратилган ялпи миллий маЏсулотда ¢з ифодасини топади.
УмумжаЏон ялпи миллий маЏсулоти (ЯММ) ва унинг мамлакатлар гуруЏи ¢ртасида таќсимланиши, 1999й. (АЌШ доллари)

АЏоли жон бошига яратилган маЏсулотга к¢ра мамлакат гуруЏлари

Мамлакат-
лар сони

ЯММ
млрд. долл.

АЏоли
млн. киши

1 кишига т¢ƒри келадиган ЯММ, долл.

755 долларгача
756дан 2995гача
2996 дан 9265гача
9266дан юќори
ЖаЏон б¢йича

59
63
31
35
206

987,6
2512,5
2810,7
22921,3
29232,1

2417
2094
573
891
5975

410
1200
4900
25730
4890

Манба: Доклад о мировом развитии 2000/2001. Всемирный банк,М., Весь мир, стр. 296,297.

Шу билан бирга аЏоли жон бошига т¢ƒри келадиган ялпи миллий маЏсулот Люксембург, Швейцария, Норвегия, Япония ва бошќа ќатор мамлакатларда 30-40 минг долларни ташкил этгани Џолда Эфиопия, Бурунди, Чад, Нигер каби давлатларда атиги 100-200 долларга т¢ƒри келади. Бу к¢рсаткичлар ана шу мамлакатлар орасида «ер» билан «осмон» ча фарќ борлигини к¢рсатиб турибди.


Ривожланган мамлакатлар ривожланаётган мамлакатларга ќараганда ¢зларида мавжуд ресурслардан бир неча марта ортиќ ресурсларни ишлатиш, буни эвазига юќори даражада маЏсулот ишлаб чиќариш ва истеъмол ќилиш имконига эга. Масалан, баъзи Џисобларга ќарагаанда АЌШ дунё аЏолисини 4,5 ини ташкил этгани, минерал ресурсларни 20%и унинг Џудудларида жойлашгани Џолда, жаЏон табиий ресурсларини 40%ини истеъмол ќилади. Булар энг аввало ёнилƒи-энергетика, хом ашё ресурсларидир. Истеъмол ќилинаётган ресурсларнинг 30%и Ѓарбий Европа, Канада ва Японияга т¢ƒри келади. Бу мамлакатлар ер курраси аЏолисини 9%ини ташкил этиб, 20% атрофида табиий ресурслари жойлашган.
Ривожланган мамлакатлар 40% минерал ресурсларга эга б¢лгани Џолда
70% дунё ресурсларини истеъмол ќилади.
Ривожланаётган мамлакатларда ер шари аЏолисининг 60% истиќомат ќилаётгани, уларнинг территорияларида дунё минерал ресурсларининг 35% жойлашгани Џолда атиги 16 % ини ¢злари истеъмол ќилади.
Шу билан бирга, шуни ќайд этиш керакки, ХХ асрнинг иккинчи ярмидан мустамлакачилик муносабатларини тугатилиши билан жаЏон х¢жалигида янги тенденция вужудга келди.
Илгари иќтисодий ва ноиќтисодий з¢равонлик, талаш, тенгсизлик, эксплуатацияга асосланган адолатсиз алоќалар борган сари барЏам топиб, тобора цивилизациялашган, адолатли, барчанинг манфаатини Џисобга олувчи алоќалар ¢рнатилмоќда.
Бунинг натижасида турли мамлакатларнинг иќтисодий тараќќиёт даражаси жиЏатидан бир-бирига яќинлашув жараёнини бошланишига асос солинди. Агарда 1965-1996 йиллар давомида ялпи миллий маЏсулотни ¢ртача ¢сиш суръати 3,1% ни ташкил ќилган б¢лса, шарќий ва жануби-шар-ќий Осиёда ¢ртача 7,4% б¢лди. Ботсванада 13%, Омонда 9,6%, Кореяда 8,9%, Хитойда эса 8,5% ни ташкил этди. АЏоли жон бошига яратилган ялпи миллий маЏсулотни ¢сиш суръати 1,2% б¢лган Џолда Мисрда 4,0, Малайзияда 4,1, Ћиндистонда 4,0, Таиландда 5,0 %ни ташкил этди. 1998-1999 йиллар давомида жаЏон б¢йича иктисодий ¢сиш ¢ртача 1,3 %ни ташкил этди. АЏоли жон бошига кам маЏсулот т¢ƒри келадиган мамлакатларда ¢сиш ¢ртача 2,5 %, ¢ртача мамлакатларда 1,5%, ривожланган мамлакатларда 2,1 % б¢лди.
Ривожланаётган ва ¢ртача даражада ривожланган мамлакатларда кейинги пайтларда саноат ишлаб чиќаришининг ¢сиши ¢ртача жаЏон к¢рсаткичидан анча юќори. Айрим мамлакатларда хусусан Ћиндистон, Таиланд, Сурия, Гонконг, Покистон каби мамлакатларда саноат ишлаб чиќаришнинг ¢сиш суръати ¢ртача жаЏон к¢рсаткичидан 3-4 марта, Хитой, Лесото, Жанубий Корея, Ботсванада ундан Џам юќори б¢лган.
Ривожланаётган ва ривожланиш даражаси ¢ртача мамлакатларда борган сари хизмат к¢рсатиш соЏалари ривожланиб бормоќда. Айниќса, ишлаб чиќаришга хизмат к¢рсатиш-транспорт, алоќа, ахборот билан таъминлаш жадал суръатлар билан ривожланмоќда.
ЖаЏон х¢жалиги тараќќиётининг Џозирги босќичдаги яна бир хусусияти, миллий х¢жаликларнинг ихтисослашувини чуќурлашви натижасида ишлаб чиќаришнинг байналмилаллашувини кучайиши содир б¢лмоќда. Бу, ¢з навбатида, миллий иќтисодиётни жаЏон иќтисодиётининг бир ќисмига айлантира боради. ЖаЏон х¢жалигининг миллий иќтисодиётга таъсири тобора фаоллашиб бормоќда. Бу эса ихтисослашувнинг афзалликларидан, Џамда жаЏонда эришилган ютуќлардан т¢лароќ фойдаланиш имконини беради.
Бутун жаЏонда агросаноат комплекси унинг таркибининг асоси б¢лган ќишлоќ х¢жалигига алоЏида эътибор берилмоќда. Айнан ќишлоќ х¢жалиги аЏолини озиќ-овќат махсулотлари, саноатни к¢пгина тармоќларини хом ашё билан таъминлайди.
Ћозир сайёрамиздаги меЏнатга лаёќатли аЏолининг деярли ярми ќишлоќ х¢жалигида банд. Шу билан бирга айрим мамлакатлар б¢йича катта фарќ ќилади. Ривожланган мамлакатларда ќишлоќ х¢жалигида банд б¢лган аЏоли 4-7% ни ташкил этгани Џолда ривожланаётган мамлакатларда 60-70% ни, ¢ртача ривожланган мамлакатларда 20-30% ва ундан ортиќ миќдорни ташкил этади. Бу мамлакатларда ќишлоќ х¢жалигида банд б¢лган аЏолини бошќа соЏаларга к¢чириш, умумий миллий иќтисодиётда таркибий ¢згаришларни амалга оширишга диќќат-эътибор ќаратилмоќда.
УмумжаЏон х¢жалиги Џозирги пайтда 200 атрофида мамлакатлардан таркиб топган. Улар турли даражада бир-бирига таъсир к¢рсатади. Уларнинг жаЏон х¢жалиги алоќаларида ќатнашиши ва ихтисослашуви Џам Џар хил.

Х¢жалик Џаётини байналминаллашуви



Download 355 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   23




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish