Иқтисод ва молия / экономика и финансы 015, Додиев Ф.Ў

ИҚТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 4
Ҳозирда жаҳонда молиявий беқарорлик давом этаётган 
бир шароитда банкларнинг ликвидлигини таъминлаш муҳим 
масала бўлиб қолмоқда. Чунки тижорат банклари, айниқса, 
йирик банкларнинг молиявий ҳолати ёмонлашиб, уларда 
ликвидлилик муаммоси вужудга келса, бу бутун мамлакат 
иқтисодиётига салбий таъсир қилиши мумкин. Шунинг учун 
ҳам жаҳон молиявий инқирози даврида барча тараққий этган, 
хусусан, АҚШ ва Европадаги давлатлар ҳукуматлари, биринчи 
навбатда, банкларнинг ликвидлигини таъминлашга алоҳида 
эътибор бермоқдалар. 
Республикамизда тижорат банклари лик-
видлик даражаси барқарор бўлиб, ҳатто, 
жаҳон молиявий инқирози даврида ҳам бу 
нарса муаммо туғдирмади. Бунга сабаб мам-
лактимизда банкларнинг барқарорлигига, 
уларнинг молиявий ҳолатига алоҳида эъти-
бор бериб келинмоқда. Ўзбекистон Респуб-
ликаси Президентининг 2010 йил 26 ноябр-
даги «2011-2015 йилларда республика 
мо лия-банк тизимини янада ислоҳ қилиш 
ва барқарорлигини ошириш ҳамда юқори 
халқаро рейтинг кўрсаткичларига эришиш-
нинг устувор йўналишлари тўғрисида»ги 
ПҚ-1438-сонли қарорига мувофиқ, тижо-
рат банкларининг капиталлашув даража-
си, барқарорлиги ва ликвидлигини ошириш 
устувор йўналишлар сифатида белгилаб бе-
рилди. Сўнгги йилларда республикамиз ти-
жорат банкларининг капиталлашув даража-
сини ошириш, аҳолининг банкларга бўлган 
ишончини янада мустаҳкамлаш, тижорат 
банклари ликвидлиги, тўлов қобилияти ва 
барқарорлигини таъминлаш борасида улкан 
ишлар амалга ошириб келинмоқда.
Банклар ўз мажбуриятларини тўлиқ ба-
жариши учун мижозлари олдида ишончли 
имижига эга бўлиши лозим. Бу ишонч эса 
банкларнинг ликвидлиги негизидан келиб 
чиқади. Иқтисодиётни модернизация қилиш 
шароитида тижорат банклари ўз фаолиятла-
ри барқарорлигини таъминлаши учун, авва-
ло, ликвидлик, тўлов қобилияти, даромад-
лиликка мунтазам эътибор қаратиши талаб 
этилади. 
Америкалик иқтисодчи олим П.Роуз «банк 
маблағларни ўзига мақбул нархларда ҳамда 
айнан шу маблағлар зарур бўлганида жалб 
эта олса банк ликвид хисобланади»
1
дей-
ди. У банк ликвидлигини таъминлашга пас-
сив операциялар, яъни маблағларни жалб 
қилиш нуқтаи назардан қараган. Ваҳоланки, 
банклар активларни самарали бошқариш 
орқали ҳам ликвидликни таъминлайди.
Россиялик иқтисодчи олим О.И.Лаврушин 
«Ликвидлик умумлашган кўрсаткичлардан 
бири бўлиб, банк фаолияти ишончлили-
гини кўрсатади. Агар мижозлар олдидаги 
мажбу риятларини ўз вақтида ва ҳеч қандай 
йўқотишларсиз бажара олса, банк ликвид 
ҳисобланади»
2
, деб таъкидлайди.
Ўзбекистонлик 
иқтисодчи 
олим 
О.Саттаров «Банк ликвидлиги – бу банкнинг 
жорий ва келгуси мажбурият ва тўловлари, 
кредит бўйича мижозлар талаблари бажари-
лишини ўз вақтида ва миқдорда, активларни 
ҳеч қандай зарар кўрмасдан нақд пулларга 
айлантириши ёки мақбул нархларда ресурс 
сотиб олиш қобилиятлари йиғиндисидир»
3
, 
деб таъриф берган. 
Юқоридаги олимларнинг фикрларини 
ўрганган ҳолда, ликвидлик банк молиявий 
ҳолатини кўрсатувчи муҳим кўрсаткич бўлиб, 
у мижозлар олдидаги активлар ва пассив-
лар бўйича мажбуриятларни зарар кўрмаган 
ҳолда бажара олиш қобилияти деб, хулоса 
қилиш мумкин. Шунинг учун ҳам бутун дунё-
1
Роуз П.С. Банковский менеджмент. – М.: «Дело-
ЛТД», 1995. –С. 323.
2
Банковское дело: Учебник. 2-е изд., перераб. и 
доп. / Под. ред. О.И.Лаврушина. – М.: «Финансы и 
статистика», 2005. –С. 140.
3
Саттаров О. Тижорат банклари ликвидлигини 
бошқариш. Монография. – Т.: «Extremum press», 
2012. –9-б.
68
БАНКЛАР ВА МОЛИЯ БОЗОРИ / БАНКИ И ФИНАНСОВЫЕ РЫНКИ

---