Issn 2181-9580 toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

 
TA’LIMDA AXBOROT-KOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARI 
 
Umarova F.A. – Toshkent davlat pedagogika universiteti tayanch doktoranti 
 
Annotatsiya. 
Mazkur maqolada ta’lim tizimida zamonaviy axborot-kommunikatsiya 
texnologiyalarining rоli haqida tushuntirishdan sо‘ng, qanday qilib axborot jamiyatiga kirish 
va axborot texnologiyalaridan foydalanish bо‘yicha munozaralar keltirilgan.
 
Kalit sо‘zlar: 
zamonaviy axborot kommunikatsiya texnologiyalari,multimedia, shaxsiy 
kompyuter, kompyuter grafik dasturlari, telekommunikatsiya texnologiyalari, virtual 
stendlar. 
 
ИНФОРМАЦИОННО –КОММУНИКАЦИОННЫЕ ТЕХНОЛОГИИ В ОБРАЗОВАНИИ 
 
Умарова Ф.А. – базовый докторант Ташкентского государственного 
педагогического университета 
 
Аннотация. 
В этой статье, после объяснения роли современных информационных 
и коммуникационных технологий в системе образования, обсуждается, как войти в 
информационное общество и использовать информационные технологии. 
Ключевые слова:
современные информационные и коммуникационные 
технологии, мультимедиа, персональный компьютер, программы компьютерной 
графики, телекоммуникационные технологии, виртуальные стенды. 
INFORMATION AND COMMUNICATION TECHNOLOGIES IN EDUCATION 
 
Umarova F.A. – basic doctoral student of Tashkent State Pedagogical University 
 
Annotation. 
This article, after explaining the role of modern information and 
communication technologies in the education system, discusses how to enter the 
information society and use information technology.
 
Key words
: modern information and communication technologies, multimedia, 
personal computer, computer graphics programs, telecommunication technologies, virtual 
stands. 
Mamlakatimizning bugungi kuni va kelajak istiqboli yuksak ma’naviyatli va ma’rifatli 
yoshlarimiz qо‘lidadir. О‘zbekiston Respublikasida uzluksiz ta’lim tizimini isloh qilish, 
kelajakda mutaxassislar yangi avlodining yuqori kasbiy madaniyat, ijodiy va ijtimoiy faollik, 
ijtimoiy-siyosiy hayotda mustaqil qatnasha olish qonuniyatlarini shakllantirishga 
128

---

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
 
ILMIY AXBOROTLARI 2020/5 
yо‘naltirilgan.
1
Bugungi kunda axborot texnologiyalari jamiyatimiz rivojlanishiga ta’sir 
etuvchi eng muhim omillardan biri hisoblanadi.
Hozirgi davrda ta’limni axborot texnologiyalarisiz tasavvur qilib bо‘lmaydi, mana shu 
sababli barchamiz «yangi pedagogik texnologiyalar» atamasini ishlata boshladik. Bir misol, 
shaxsiy kompyuter ta’limning imkoniyatlarini butunlay о‘zgartirib yubordi. Internet, 
leptoplar ta’lim tizimiga yangi pedagogik texnologiyalarni tatbiq etish bо‘yicha yanada 
kattaroq imkoniyatlar yaratib berdi. О‘zbekistonning mustaqilligi sharoitlarida ta’lim tizimini 
isloh qilish birinchi navbatda ta’lim va tarbiya tizimiga ilg‘or axborot texnologiyalarning 
tatbiq etish bilan bog‘liq. 
Ma’lumki axborot almashinuvida insonning kо‘rish sezgi organi yordamida qabul 
qilingan axborot eng samarali qabul qilinadi va u xotirada ham chuqur iz qoldiradi.
Jumladan, tovush vositasida berilgan axborot ham ijobiy ta’sir etadi.
Eng kam samara beruvchi axborot vositasi bu yozuvli axborot bо‘lib, uni qabul qilib 
olish va miyada qayta ishlashda kо‘proq vaqt sarflanadi va har bir insonning fiziologiyasidan 
kelib chiqqan holda axborotning ma’lum bir qismi yо‘qotilib xotirada saqlanadi. 
Kompyuter grafikasida axborotni tuzish insonning kо‘rish va eshitish sezgi organlariga 
qaratilgan bо‘ladi. Ya’ni oddiy qilib aytganda, axborot berish uchun tasvir va tovushdan keng 
foydalaniladi. Asosiy maqsad axborotni tasvir va tovushga aylantirishdan iborat. 
Bugungi kunda juda kо‘plab kompyuter grafik dasturlari mavjud bо‘lib, ularni qaysi 
sohada qo‘llanilishi bilan bir-biridan farqlanadi. Har bir soha mutaxassislari о‘z faoliyatlari 
uchun qulay bо‘lgan grafik dasturni tanlaydilar. Dasturlarning imkoniyat chegaralari ham 
ma’lum bir sohaga yо‘naltirilgan bо‘ladi. Demak, grafik dasturni tanlashda, avvalombor, 
uning imkoniyatlarini inobatga olish lozim. Aksariyat hollarda grafik dasturni qо‘llashdan 
oldin boshqa bir dasturlarni yoki fanlarni о‘zlashtirishga ehtiyoj seziladi. Shunisi bilan ham 
grafik dasturlar murakkablashib boradi.
Grafik imkoniyatlari juda yuqori va ayni vaqtda ham sodda, ham murakkab 
topshiriqlarni bajara oladi. Shunisi e’tiborga loyiqki, u bevosita aniq fanlar bilan ham 
chambarchas bog‘liqdir. Ularning uzviy davomi sifatida ham qabul qilinishi mumkin va 
talabalarning kelgusi ish faoliyatlarida ham foydali о‘rin tutadi. 
Axborot texnologiyalari zamonaviy jamiyatning ajralmas qismi bо‘lib, ayniqsa ta’limda 
о‘z о‘rnini topdi. Ushbu texnologiyalardan foydalanmasdan mehnat bozorida, talab yuqori 
malakali, raqobatbardosh kadrlar tayyorlash mumkin emas. 
Telekommunikatsiya texnologiyalari ta’lim sohasida eng istiqbolli axborot 
texnologiyalari hisoblanadi, ularning uchta asosiy qismlari mavjud bо‘lib, ular - kompyuter, 
modem va tarmoqlardir. Axborotni taqdim etish elektron darsliklar, slayd-filmlar, elektron 
dastur-uslubiy majmualar, elektron ma’lumotnomalar va taqdimotlar shaklida amalga 
oshirilishi mumkin.Shunday qilib, Multimedia tizimlarining texnik imkoniyatlari 
kompyuterning ekranidagi har qanday audiovizual ma’lumotni integratsiyalashgan tarzda 
taqdim etish imkonini beradi, bu tizim foydalanuvchi bilan interaktiv muloqot orqali amalga 
oshiriladi. 
Multimedia texnologiyasini о‘quv jarayonida qо‘llashning pedagogik maqsadi intensiv 
shakllar va о‘qitish usullarini joriy etish, audiovizual axborotni qayta ishlashning zamonaviy 
vositalaridan foydalanish, uning idrok darajasini oshirish, mustaqil axborotni qayta 
1
A.A.Abduqodirov va boshqalar. Axborot texnologiyalari. – T., 2002. 
129

---

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
 
ILMIY AXBOROTLARI 2020/5 
ishlashning turli shakllarini amalga oshirish kо‘nikmalarini rivojlantirish orqali о‘qitishning 
motivatsion qismini kengaytirish imkoniyati bilan belgilanadi. Multimedia texnologiyalari 
bilimga qiziqishning shakllanishiga hissa qо‘shishi mumkin, bu о‘z navbatida о‘quv 
jarayonida о‘quvchilarning e’tiborini faollashtirishga va ularning e’tiborini tortishiga ta’sir 
kо‘rsatishi mumkin. 
Multimedia memorandum jarayonini osonlashtiradi, sizga materialning taqdimotini 
yanada qiziqarli qilish imkonini beradi, virtual haqiqat tasavvurini yaratadi. 
Demak, ta’lim jarayonida virtual stendlardan samarali foydalanish ta’lim sifatini 
oshiribgina qolmay, balki ulkan moliya zaxiralarini tejashga imkon beradi hamda xavfsiz, 
ekologik toza muhitni yaratadi. Virtual stendlar joriy etilishi ta’lim, ishlab chiqarish, boshqa 
davlat muassasalarining umumiy yondashuvini talab qiladi.
Shunday qilib, ta’lim jarayoniga zamonaviy axborot texnologiyalarining joriy etilishi 
quyidagilarga olib keladi: 
– ta’lim jarayonini, о‘quvchi-talabalarning aniq tayyorgarlik darajasini, qobiliyatlarini, 
yangi materialni о‘zlashtirish sur’atini, qiziqish va mayllarini hisobga olib kо‘proq individual 
ravishda yordam berish; 
–о‘quvchi-talabalarning bilish faoliyatlarini kuchaytirish, ularning о‘z-о‘zini 
takomillashtirish, ta’lim va kasbga qiziqishlari hamda intilishlarini qо‘llab-quvvatlash va 
rivojlantirish; 
– ta’lim jarayonida fanlararo aloqalarni kuchaytirish, borliq hodisalarini kompleks 
о‘rganish; 
– ta’lim jarayonining moslashuvchanligi, omilkorligi, tashkil topish shakllari va usullarini 
takomillashtirish hisobiga uni doimiy va dinamik yangilash; 
– barcha ta’lim muassasalarida о‘qitishning muammoli va kompyuter vositalaridan 
hamda virtual stendlardan ham foydalanish; 
– ta’lim jarayonining texnologik bazasini hozirgi zamon texnik vositalarini joriy etish 
yо‘li bilan takomillashtirish. 
Yangi axborot texnologiyalari fan va ta’limni tо‘plangan bilimlarni yetkazish, ularni 
tо‘ldirish va qayta baholash kabi yanada yaqin va samarali kanallari bilan bog‘lashga imkon 
beradi. Bugungi kunda fan—bu ta’lim tizimini rivojlantirish asosiy, ustun turuvchi vositasidir. 
Bu har doim ham bо‘lmagan, ilg‘or axborot texnologiyasi ta’lim tizimida fanning ahamiyatini 
о‘zgartirdi. 
Multimedia va Internet texnologiyalarining paydo bо‘lishi axborot texnologiyalarining 
ta’lim va tarbiya, muloqot jarayonlarida samarali vosita sifatida foydalanishga keng yо‘l 
ochib berdi. Axborot texnologiyalarining barkamol shaxsni rivojlantirish, uning mustaqil kasb 
tanlashi va kasbiy jihatdan о‘z-о‘zini shakllantirish, kasbiy mahoratini о‘stirishda tutayotgan 
о‘rni va ta’siri ortib borayotganligini inkor etib bо‘lmaydi. Ta’lim jarayonida axborot 
texnologiyalari vositasida о‘qituvchi va о‘quvchilar oldida quyidagi imkoniyatlar ochiladi, 
xususan: 

axborot yig‘ishning yangi usullarini va ularni qо‘llashni bilib oladilar; 

bolalarning fikrlash doirasi kengayadi, bilim olishga qiziqishlari ortadi; 

mustaqil ishlashning rоli ortadi, samaradorligi yaxshilanadi; 

bolani aqliy jihatdan rivojlantirishga, hissiy-estetik doirasini kengaytirishga, ijobiy 
qobiliyatlarini о‘stirishga yordam beradi. 
130

---

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
 
ILMIY AXBOROTLARI 2020/5 
Axborot texnologiyalarining asbob-uskuna va dasturiy vositalarining juda jadallik bilan 
rivojlanib borishi, masalan, yangi avlod kompyuterlarining, yangi dasturlarining chiqishi, turli 
ta’limiy vazifalarni hal etish qulay texnikaviy imkoniyatlar ochib beradi. Biroq ilmiy izlanishlar 
о‘quv maqsadida foydalaniladigan axborot tizimlari о‘z didaktik sifatlariga kо‘ra hali ham 
qoniqarsiz darajada ekanligini kо‘rsatadi. Buning sababi shundaki, kompyuterning 
imkoniyatlari juda katta, biroq pedagogik maqsadlarda u yetarli darajada foydalanilmayapti. 
Jamiyatning bilimlari va texnologik taraqqiyoti ortib borishi bilan bizning mamlakatimiz ilm-
fan va texnologiya taraqqiyotida hamqadam bо‘lishga yordam beradigan bilimlarni talab 
qiladi. Yigirma birinchi asrda ta’lim - bu barcha о‘zgarishlar va rivojlanishlar markazidir. 
Bugungi kunda bilim va ma’lumot samaradorlik, raqobat, boylik va qulaylikni olishning asosiy 
kalitidir. Shunday qilib, mamlakatlar sifatli ta’lim olish imkoniyatlarini oshirishga e’tibor 
qaratmoqdalar. Ta’limdagi texnologiyalar bо‘yicha xalqaro jamiyat (ISTE) bugungi 
о‘qituvchilar talabalarga texnologiyaga asoslangan о‘quv imkoniyatlarini taqdim etishga 
tayyorlanishlari kerakligini ta’kidlamoqda. Aslida, о‘quvchilarni о‘qitish sifatini oshirish 
uchun texnologiyani qо‘llashga tayyorgarlik va texnologiyadan xabardor bо‘lish 
о‘qituvchining asosiy kо‘nikmalaridan biri bо‘lishi kerak. Dunyoning aksariyat mintaqalarida 
1990-yildan beri AT (axborot texnologiyalari) ni oliy ta’limda qо‘llash eng samarali oldinga 
siljish bо‘ldi. Ta’lim bir asrdan kо‘proq vaqt davomida ta’lim tizimining turli jarayonlarini 
kengaytirish va rivojlantirish texnologiyasidan foydalanganligini hisobga olsak, yangi 
texnologiyalarning kelishi bilimlarni taqdim etishning turli usullari bilan bilim olishga 
qiziqishni oshirganligi ajablanarli emas.
Hozirgi kunda rivojlangan davlatlar universitetlarida texnologik bazaviy ta’lim mavjud. 
Onlayn о‘qitish va masofadan turib о‘qitish yangi asrning yangi ta’lim shakllari qatoriga 
kiradi. Shuningdek, axborot texnologiyalari kasbiy rivojlanayotgan о‘qituvchilar uchun 
samarali va moslashuvchan usullarni ta’minlaydigan dalillar mavjud. 
1
Xulosa qilib aytadigan bо‘lsak, bugungi dunyoda ta’lim zamonaviy talablarga javob 
beradigan va undan tо‘g‘ri foydalanish uchun zamonaviy, mо‘tadil va sodda 
texnologiyalarrni amalga oshirish ta’lim samaradorligiga о‘z ta’sirini kо‘rsatadi. Bular:
1. Ta’lim dasturlari orqali insonning axborot manbalarini kengaytirish va ta’limda ish 
kuchi samaradorligini oshirish kо‘nikmalarini rivojlantirish.
2. Ijodkorlik bilan birga ta’limni yaxshilash uchun о‘quv yurtining samaradorligini 
oshirish uchun axborot texnologiyalaridan foydalanish.
3. ATni qо‘llab-quvvatlash, masalan, tadqiqotlar va ta’limni kengaytirish bilan bog‘liq 
xarajatlarni qо‘llab-quvvatlash.
4. Axborot texnologiyalaridan foydalangan holda ta’limda munosib muhit va ishtirok 
etishni shakllantirish. 
5. Yuqorida sanab о‘tilgan vositalardan foydalanish sohasida turli qismlar о‘rtasida 
hamkorlik va muvofiqlashtirishni о‘rnatish.
6. Ta’limda uni iste’mol qilishni ta’minlash va rag‘batlantirish orqali axborot 
texnologiyalaridan foydalanish madaniyatini oshirish. Axborot texnologiyalarining turlarini 
baholashda ta’lim ehtiyojlari, ilmiy samaradorlik xususiyatlari, iqtisodiyot va bu borada 
mavjud bо‘lgan qobiliyatlar kabi masalalarni hisobga olishi kerak. 
1
Farideh Hamidia1, Maryam Meshkat b, Maryam Rezaee c , Mehdi Jafari d Information Technology in Education 1877-0509 c 
⃝
2010 
Published by Elsevier Ltd. ProcediaComputerScience 3 (2011) 369–373 
131

---

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI