Issn 2091-5446 ilmiy axborotnoma научный вестник scientific journal

zangor osmonga
,
Bir zumgina qoladi 
qotib
.
Zangor osmon dehqon o‘g‘longa 
Nimanidir qiladi 
tortiq.
Birinchi misrada “zangor osmon” inversiyaga uchramoqda. Ikkinchi misrda inversiya ko‘makchi 
fe’lli so‘z qo‘shilmasi doirasidagini yuz bermoqda.To‘rtinchi misrada qo‘shma fe’l orqali ifodalangan fe’l-
kesim tarkibi inversiyalashgan.
Usmon Azim o‘z she’rlarida inversiyadan unumli foydalanadi. U, asosan, urg‘u bermoqchi, 
kitobxonning diqqatini tortmoqchi bo‘lgan so‘zlarini ataylab misra oxiriga qo‘yadi va natijada inversiya 
sodir bo‘ladi. Buni yuqoridagi misralar isbotlab turibdi. Shuni ham ta’kidlash kerakki, shoir she’rlarida, 
asosan, ega va hol inversiyaga uchraydi. Bu birinchidan, 
ega – shoir shaxsini, hol – uning ruhiyatini
ifodalayotganligi anglatsa, ikkinchidan, ijodkorning so‘z tartibidan foydalanish mahoratini bildiradi. 
She’riyatdagi so‘z tartibida biroz sun’iylik mavjud. Oddiy so‘zlashuv uslubida nutq vaziyatiga qarab
inversiya tabiiy holatda sodir bo‘ladi. Masalan, 
“Aytaman dadanga seni”
, 
“Seni dadanga aytaman”, 
“Dadanga seni aytaman” 
Bu erda ifoda maqsadiga qarab so‘zlar turlicha tartibga solingan. 
1-gap ma’lumot berishga qat’iy qaror; 
2-gap murojaat yo‘nalishi ta’kidlanadi; 
3-gap sube’kt ajratib ta’kidlash. 
Ko‘rinib turibdiki, uchala kombinatsiya ham tabiiy ravishda gaplarning ifoda maqsadiga ko‘ra hosil 

---

ILMIY AXBOROTNOMA FILOLOGIYA 2019-yil, 6-son 
30 
qilingan. Barchasida kommunikativ maqsad mavjud.
She’riy misralarda esa, ko‘p hollarda vazn talabiga ko‘ra turoq, yoki qofiyaga e’tibor berilib 
so‘zning tartibi o‘zgartiriladi. Ta’kidlash masalasi keyingi planda qoladi: Masalan, Iqbol Mirzoda 
shunday satrlar bor: 
Bobomning bayti bor yaproqlaringda, 
Momomning tafti bor chorbog‘laringda. 
Onamni eslatar rayhoning, yurtim, 
Dadamning hidi bor tuproqlaringda. 
Ijodkor yozgan she’rining avvalgi qatorlariga hamohang tarzda fikr izchilligiga erishish maqsadida 
qofiyaga asosiy e’tiborni qaratadi. Natijada so‘zlarning tartibini o‘nlab kombinatsiyaga solib ko‘radi. 
Shu o‘rinda Halima Xudoyberdievaning quyidagi misralarini tahlil uchun keltiramiz: 
Men seni topgandim, mayli yaxshi qol 
Sen yaxshi qol, degin ko‘rishgunchamas (Saylanma, 12-bet) 
Bunda shoira so‘zlar tartibidan mohirona foydalanmoqda. She’riy misralar bo‘lganligi sababli 
bunday gap tuzilishi me’yoriy holatday qabul qilinadi. Aslida ikkinchi misradagi joylashuv odatdagi 
tartibga to‘g‘ridan-to‘g‘ri muvofiq kelavermaydi. 
Eshqobil Shukur o‘z she’rlarida ko‘pincha aniqlovchiga urg‘u beradi. Ayniqsa, qaratqich 
aniqlovchisi asosidagi inversiyalarda ijodkor o‘z shaxsiyatini ifodalashga harakat qiladi: 
Tilim tiyildi