Issn 2091-5446 ilmiy axborotnoma научный вестник scientific journal

2.
 
Natural (tabiiy) va to‘g‘ri uslub 
XX asrning 70-yillariga kelib Yevropa ijtimoiy-iqtisodiy hayotida sharoitlar jiddiy o‘zgardi. 
Burjuaziya xomashyo olish va tovar sotish uchun yangi bozorlar izlab milliy davlatlar chegarasidan ancha 
uzoqlarga chiqadi. Bunday sharoitda hukmron sinf uchun chet tillarni va, birinchi navbatda, og‘zaki nutqni 
amaliy o‘zlashtirgan kishilar tobora ko‘proq kerak bo‘la boshladi. Jamiyatning ijtimoiy talabi chet tillardagi 
og‘zaki nutqni egallagan kishilarni yetishtirishdan iborat bo‘lib, bu ishni ta’limning tarjima metodlari bilan 
amalga oshirib bo‘lmasdi.
Natural (tabiiy) uslubning asosiy qoidalari ona tilidagi nutqning tarkib topish amaliyoti va uni 
kuzatish natijalari zaminida chiqarildi. Bu yo‘nalish vakillari chet tillarni o‘qitishda ona tilini 
o‘zlashtirishga xos tabiiy muhitni yaratish zarur deb hisobladilar. Bu uslubning eng taniqli vakillari M. 
Berlis, F. Guen va M. Valterdir [4]. Bu uslubga ko‘ra, chet tillarini o‘qitishdan kutiladigan asosiy maqsad, 
bola eng avvalo og‘zaki nutqni egallashi tufayli o‘quvchilarda og‘zaki nutqni o‘stirish bo‘lgan. Bu uslub 
tarafdorlari og‘zaki nutqni egallash o‘qish va yozish ko‘nikmalarini ortiqcha qiyinchiliklarsiz 
rivojlantirishga yordam beradi, deb hisoblaganlar. Shuning uchun ham ular faqat boshlang‘ich bosqich 
uslubiyatini, ya’ni odatiy og‘zaki nutqni o‘rgatish metodikasini ishlab chiqish kerak, degan xulosaga 
keldilar.
Keyinchalik natural, ya’ni tabiiy uslub asosida to‘g‘ridan to‘g‘ri uslub yuzaga keldi. Bu metod 
uning tarafdorlari chet tilidagi so‘z va grammatik shakllar bilan ularning ma’nolari o‘rtasida 
o‘quvchilarning ona tiliga murojaat qilmay, bevosita, to‘g‘ri bog‘lashga harakat qilganliklari tufayli ana 
shunday nomlandi. To‘g‘ri metod tarafdorlari tilni amaliy egallashni o‘rgatishga intilib, bunda faqat 
og‘zaki nutqning o‘zlashtirilishini nazarda tutganlar, vaholanki, jamiyatning talabi ham ana shu maqsadni 
talab etgan. Ishga bunday yondashish, garchi o‘qishni o‘zlashtirish muayyan sharoitlarda ancha muhim 
amaliy ko‘nikma bo‘lsada, og‘zaki nutqni bilishni asossiz ravishda tilni amalda bilish bilan tenglashtirishga 
olib keldi va bu holat hozirgacha ham saqlanib, davom etib kelmoqda. To‘g‘ri uslub vakillari o‘qishni 
butunlay rad etmadilar. To‘g‘ri uslubning tabiiy uslubdan asosiy farqi shundaki, to‘g‘ri uslub til materialini 
va faqat leksikani emas, balki grammatikani ham, fonetikani ham ma’lum darajada qisqartirishni nazarda 
tutgan. Leksika mavzuga oid tamoyil asosida, ammo birmuncha talabchanlik bilan tanlangan. Fonetika 
materiali birinchi marta ilmiy asosda tanlab olindi va birmuncha kengaytirildi. Shunday qilib, to‘g‘ri uslub 
vakillari til materialini tanlash masalasiga va garchi maxsus mezonlar ishlab chiqmasalar-da, chet tillarini 
o‘qitish mazmunini ilmiy asosda belgilashga birinchi marta jiddiy yondashdilar. 
To‘g‘ri uslub tarafdorlari ko‘p hollarda tabbiy uslubning metodik tamoyillaridan foydalanganlar. 
Shuningdek, ular metodika uchun asos bo‘lgan fanlarning so‘nggi yutuqlarini qo‘llab, birinchidan, mavjud 

---