|
Social−political factors of the transformation of civilizations
Abstract.
The article comments on social-political factors of civilization transformations in the
context of eastern and western relations and social, economical, political, spiritual-ideological peculiarities
of the integration between them are learned. As well, theoretical study of rationalism and irrationalism
which became the national mentality of each region are analyzed philosophically.
Keywords:
East and West, transformation, integration of civilizations, social, economical,
political, spiritual-ideological factors, mass migrations, adaptation potential, individualistic rationalism,
spiritual-social irrationalism, cultural syndrome, modern technogenic civilization.
Keyingi yuz yillik oxirlaridan boshlab (ayniqsa, dunyoda siyosiy tizim mafkuralari qarama-
qarshiligi rasman barham topgandan keyin), Sharq va Gʼarb davlatlari munosabatlarida “gʼarbona hayot
tarzini” sharq xalqlari milliy taraqqiyoti modellariga transformatsiya qilishga harakatlar kuchayib ketdi.
Xususan, “demokratiya eksporti” yoki “ommaviy madaniyat” eskalatsiyasi anʼanaviy shakllangan sharqona
hayotnini izdan chiqarishi, muayyan maqsadni amalga oshirish, manfaatni himoya qilishga yoʼnaltirilgan.
Аniqroq qilib aytganda, Gʼarbning Sharqni “yashashga oʼrgatishi”, unga egalik qilish va boshqarish
maqsadini, manfaatini namoyon qiladi.
Shuning uchun koʼpchilikni qiziktirgan Gʼarb va Sharq munosabatlari mohiyatini aniqlash uchun
gʼarb-sharq sivilizatsiyalari, ularning transformatsiyasi toʼgʼrisidagi muqobil qarashlarni (geosiyosiy
manfaatlar kontekstida) qiyosiy tahlil qilib, umumiy tasavvurga ega boʼlish kerak. Chunki. bu muammoga
turli (xususan, siyosiy yoki konfessional) manfaatlar asosida yondashuvlar, yagona haqiqatlikka davogar
turli muqobil nazariyalarni, taʼlimotlarni ilgari surilishiga, ularning ustuvorlashuviga olib kelmoqda.
Аksariyat tadqiqotchilar fikriga koʼra, faqat Gegelь unga haqiqiy falsafiy umumlashgan taʼrif
bergan, yaʼni madaniyatlar va sivilizatsiyalar tarixini oʼrganida muammo mazmuniga muqobil ilmiy
yondashuvlar tarkibida, birinchilar qatorida, dialektik usulni qoʼllagan. Xususan, Gegelь barcha narsa va
hodisalarni “qutblarga” ajratib, ularni “Gʼarb” va “Sharq” munosabatlari kontekstida izohlagan edi. Shu
nuqtai nazardan, Gegelь butunnni qismlarga ajratish tamoyilining har bir narsa va hodisaga xosligini
asoslashga harakat qilgan. Uning fikricha, planetamizda shakllangan dunyoqarashlar tizimini ham,
sivilizatsiyalarini ham, katta magnit qutblariga oʼxshatish mumkin [1, 20].
Dunyo tarixida Sharq sivilizatsiyasi xususiyatlari va muammolarini gegelcha talqin qilishning
boshqa faylasuflardan farqi shundaki, u Gʼarb-Sharq, dixotomiyasini taqqoslab, bu “qutb”lar xalqlarni bir-
biridan ajratadigan badiiy-siyosiy ustqurmaga emas, balki insoniyatning universal, umumlashgan
“maʼnaviy aloqasi” imkoniyatlari, degan xulosaga kelgan. Frantsiyalik tadqiqotchi M.Hlenning fikriga
koʼra, Gegelь tomonidan Sharq sivilizatsiyasiga oid maxsus kontseptsiya yaratilgan boʼlib, unga asosan
Gʼarb madaniyati, qandaydir harakatsiz, tarixiy berk koʼchaga kirib qolgan hodisadan qochadigan yagona
marra tarzida tushuniladi [2, 8].
Gʼarb va Sharq sivilizatsiyasining falsafiy kontseptsiyalari, xususan teologik tahlili, ularning
umumiy jihatlari mavjudligini koʼrsatadi. Yaʼni dunyoning azaldan Gʼarb va Sharqqa boʼlinishi, faqat
mexanistik tarzda geografik “qutb”larga ajratish emas, balki tabiat tomonidan belgilangan tartibni eʼtirof
etishdir. Masala, bu tartibni anglash asosida munosabatda boʼlish va unga “qutblarning” oʼzaro moslashish
adaptatsion potentsialidan foydalanishdadir.
Shunday qilib, bizning fikrimizcha, Sharq va Gʼarb hayot tarzi, sivilizatsiyalari xususiyatlari
hamda transformatsiya imkoniyatlari yagona obʼektiv ontologik asosga ega boʼlib, ularning bir-biridan
farqi, vujudga kelish genezisiga koʼra: xususiy-individual ildizlarga, retrospektiv-tarixiy asoslarga
egaligidadir. Boshqacha qilib aytganda, bu umumiy universiumni – Inson, Kosmos va Mikrokosmosni
(“qutblar” dunyoviy ilmlarida ham, teologik taʼlimotlarida ham) eʼtirof qilishda namoyon boʼladi. Shuning
uchun oʼzining universal mohiyatiga koʼra, “Sharq sivilizatsisi” va “Gʼarb sivilizatsiyasi” ijtimoiy borliq
Do'stlaringiz bilan baham: |
