Issn 2091-5446 ilmiy axborotnoma научный вестник scientific journal

ILMIY AXBOROTNOMA FALSAFA 2019-yil, 6-son 
48 
Bunday zaruriyatni bir nechta omillarda ko‘rish mumkin, bular: 
birinchisi
, yangi va mukammal axborotlashgan jamiyatning paydo bo‘lishi, uning o‘ziga 
xosxususiyatlari, ya’ni inson va mashina o‘rtasidagi muvozanatning yaqinlashuvida; 
ikkinchisi
, davlat va mamlakatlar o‘rtasidagi chegaralarning ahamiyati yo‘qolib borayotganligida; 
uchinchisi
, globallashayotgan jamiyatda inson omili indentikligini saqlash muammosining yuzaga 
kelishida; 
to‘rtinchidan
, axborot texnologiyalarning inson omiliga nafaqat pozitiv, balki negativ ta’sir 
ko‘rsatayotganida namoyon bo‘lmoqda.
Amerikalik sotsiolog Manuel Kastels tomonidan taklif qilingan tarmoqlar nazariyasi, fikrimizcha, 
axborotlashgan jamiyatda shaxs identifikatsiyasining shakllanishiga hizmat qiluvchi “global/lokal” 
tushunchalarning o‘ziga xos dixotomiyasini ko‘rsatishda nazariy-metodologik asos bo‘lib xizmat qiladi. 
Ya’ni, Kastelsning fikricha tarmoqlar nafaqat shahar ichida balki, shaharlararo aloqalarni ta’minlaydi. 
Lekin bu tarmoq tizimi shahar ichidagi ierarxiyaga, ya’ni barcha iqtisodiy, moliyaviy va boshqa 
manbalarni o‘zida mujassam etgan hukmron axborot aloqasiga ta’sir o‘tkaza olmaydi.[5] 
Mazkur jarayonga nisbatan nemis faylasufi Erix From o‘zining “Ozodlikdan qochish” nomli 
asarida quyidagi fikrlarini bildirgan, ya’ni “jamiyatda shaxs individualligi masalasi ikki munosabatni 
keltirib chiqaradi, 
birinchisi
, individuallik xarakteriga va ko‘nikmalariga ega bo‘lgan inson, mustaqil, 
yakka ijtimoiy sub’ekt sifatida shakllanishi, 
ikkinchisi
, asrlar davomida shakllangan insonlararo ijtimoiy 
munosabatlar tizimi, gumanistik prinsiplariga asoslagan insoniy o‘zaro yordam aloqalari yo‘qolib 
borishi”[6], deydi faylasuf.
Hozirgi kunda shaxs identikligi ilmiy bilishning nafaqat transsendental obyekti, balki 
kommunikatsiya, muloqotning aniq sub’ekti vazifasini ham o‘tamoqda. Chunki, ularning vositasida inson 
o‘zligini shakllantiradi, ta’lim-tarbiya va kasbiy mahoratini oshiradi, bu esa axborotlar jamiyatida uning 
ijtimoiy maqomini belgilaydi. Bu esa, insonda kommunikativ qobiliyatlarni o‘sishiga ta’sir ko‘rsatadi va 
axborot dunyosini boshqaruvchi asosiy subyekt sifatida shakllanishiga xizmat qiladi. 
Xulosa qilib, axborotning ontologik va aksiologik jihatlarini o‘rganish uning jamiyatda qay 
yo‘sinda namoyon bo‘lishi holatlari, mexanizmlari haqida bilim va ko‘nikmani shakllantirishga hizmat 
qiladi. Identifikatsiya tizimi ijtimoiy amaliyot sifatida jamiyatni va shaxsni identikligini aniqlashga imkon 
beradi. Axborotlashuv natijasi yuzaga kelgan fenomenlar jamiyat hayotining ma’naviy asoslariga tahdid 
solishi natijasida, insonlar oldida yangi sohalar va o‘rganish obyektlarini yuzaga keltiradi, bu esa 
insonlarning ijtimoiy faoliyati yanada jadallashuviga olib keladi, turli xil birlashma va jamoalarda o‘z 
o‘rnini topishiga undaydi. Bu esa indentifikatsiyaning manbai bo‘lgan insondan ulkan bilim va serqirra 
faoliyatni talab qiladi.