Исломда мерос ва унинг тақсимоти

www.madrasa.uz
 
121 
Мисол: бир аёл вафот топиб ўзидан эри ва олти қизини 
қолдирди. Масаланинг асли 12. Аммо 12 та улушдан 
меросхўрлар улушларини олгач 1 та улуш ортиб қолмоқда. Бу 
ҳолатда масаланинг асли 4 га радд қилинади. Сўнгра радд 
қилинмайдиган меросхўр улушини олгач рад қилинадиган 
меросхўрларга қолган улушни касрсиз тақсимлаб бўлмайди. 
Қолган улуш 3 ва қолган меросхўрлар сони 6 орасида тадохул 
бор. Бунда 6 ни 3 га бўлинади ва ҳосил бўлган 2 ни радд 
қилинмайдиган меросхўр улушининг махражи 4 га 
кўпайтирилади. 8 дан эр 2 та улуш олади, қолган 6 та улушни 
олти қиз тенг тақсимлаб олади.
Шу йўл ила масаланинг асли масаланинг аслини тасҳиҳ
қилиб бўлмаса, радд қилинадиган меросхўрларнинг сонини 
радд қилинмайдиган меросхўр улушининг махражига 
кўпайтирилади. Масала шунда тасҳиҳ бўлади. 
Мисол: бир аёл вафот топиб ўзидан эри ва беш қизини 
қолдирди. Масаланинг асли 12. Аммо 12 та улушдан 
меросхўрлар улушларини олгач 1 та улуш ортиб қолмоқда. Бу 
ҳолатда масаланинг асли 4 га радд қилинади. Сўнгра радд 
қилинмайдиган меросхўр улушини олгач рад қилинадиган 
меросхўрларга қолган улушни касрсиз тақсимлаб бўлмайди. 
Қолган улуш 3 ва қолган меросхўрлар сони 5 орасида табоюн 
бор. Бунда меросхўрлар сони 5 ни радд қилинмайдиган 
меросхўр улушининг махражи 4 га кўпайтирилади. Ҳосил 
бўлган сон масаланинг тасҳиҳи. Эр 20 дан 5 та улуш олади, 
қолган бешта қиз 15 та улушни 3 тадан тақсимлаб олади. 
4. Тақсимотда тариканинг қолгани радд қилинадиган 
кишилардан икки ёки уч тур бўлиб, эр ёки хотин ҳам бўлади.

---

www.madrasa.uz
 
122 
Бу ҳолатда аввало рад қилинмайдиган меросхўр 
улушининг махражидан қолган сонни бошқа меросхўрларга 
тақсимлаб кўрилади.
Мисол: бир киши вафот топиб, ортидан хотини, тўртта 
момоси ва олтита она бир опа-сингиллар қолди. Хотинга 
тўртдан бир 1/4, момоларга олтидан бир 1/6 ва опа 
сингилларга учдан бир 1/3. Демак масаланинг асли 12 бўлиши 
керак: тўртдан бир 1/4 (3 та улуш) хотинга, момоларга 
олтидан бир 1/6 (2 та улуш), олтита она бир опа-сингилларга 
учдан бир 1/3 (4 та улуш) берилса, жами берилган улуш 9 та 
бўлади. Масаланинг аслидан 3 та улуш кўп бўлиб қолди. Бу 
ҳолатда радд қилинадиган меросхўрлар билан радд 
қилинмайдиган меросхўр бўлгани учун масаланинг аслини, 
унга рад қилинмайдиган меросхўр (хотин) улушининг 
махражига радд қиламиз. Шунда 1 та улуш хотинга, 1 та 
улуш, яъни 1/6 момларга ва 2 та улуш, яъни 1/3 олтита она 
бир опа-сингилга бўлади. Шу ерда радд масаласи тўғри 
бўлди. Аммо 2 та улушни олтита она бир опа-сингилларга 
касрсиз бўлиш имкони бўлмагани учун масаланинг аслини 
тасҳиҳ қиламиз. Тасҳиҳ: тақсимотдаги барча меросхўрлар 
сонини масаланинг аслига кўпайтирамиз (8х12=96). Ҳосил 
бўлган масаланинг аслидан хотинга тўртдан бир 1/4 берамиз 
96 – 24 = 72. Қолган улушнинг учдан бири 1/3 (24) онага, 
учдан иккиси 2/3 олтита она бир опа-сингилларга (48). Шунда 
ҳар бир она бир опа-сингил 8 тадан улуш олади (48 : 6 = 8). 
Агар бу турдаги радд масаласи кўрсатилган йўл ила 
тўғри чиқмаса, радд қилинадиган меросхўрлар масаласининг 
жамини (радд қилинадиган меросхўрлар масаласининг 
жамини чиқаришни қуйидаги мисолда кўриб чиқамиз) радд 

---