Islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti olmaliq filiali «konchilik ishi» kafedrasi

Ruda konlarida siljish burchaklarining qiymatlari.

Jinsning turi va tuzilishi	Jinslar guruhi (f CP jinslarining kuch koyeffitsiyenti)	Kichik guruh	Rudali jismlarning qulashi burchagi, burchak	О‘tish burchagi, burchak
							1
I. Qatlamli	1 (<5)	1	0-45	55	45	55	-
		2	46-75	55	40	-	40
		3	76-90	55	45	-	40
	2 (5-8)	1	0-45	60	50	60	-
		2	46-60	60	40	60	-
		3	61-75	60	40	-	50
		4	76-90	60	45	-	50
	3 (>8)	1	0-45	65	50	65	-
		2	46-60	65	45	65	-
		3	61-75	65	45	-	50
		4	76-90	65	50	-	50
II. Qattiq emas	4 (8)	1	0-30	70	70	70	-
		2	31-50	70	65	65	-
		3	51-75	70	65	-	
		4	76-90	70	65	-	65

Kо‘mir va ruda konlarida Profil liniyalarining ishchi qismining segmentlarida (m) о‘lchovlar orasidagi masofalar H ning rivojlanish chuqurligiga qarab aniqlanadi:

100 m-5gacha; 101-300 m-10; 301 va undan kо‘p -20.
Maxsus kuzatuv stansiyalarining konstruksiyalari va ular bо‘yicha ishchi о‘lchovlar orasidagi masofa kuzatuv obyektining tabiatiga va vazifaga qarab tanlanadi.
Kuzatuv stansiyasining buzilishi bilan bir vaqtda dastlabki reperlarni (kamida 3) joylashtirish uchun joylar belgilanadi, undan keyin Profil liniyalarining tayanch reperlarining balandligi aniqlanadi va ularning harakatchanligi nazorat qilinmaydi.
Dastlabki reperlar kuzatuv stansiyasining mavjudligi vaqtida ularning harakatchanligini ta’minlaydigan joylarda joylashgan bо‘lishi kerak. Dastlabki о‘lchovlar, agar ularning harakatchanligi ta’minlansa va stansiyadan kichik masofada joylashgan bо‘lsa, Marksheider mos yozuvlar geodeziya tarmog‘ining nuqtalari ham bо‘lishi mumkin.
Kuzatuv stansiyasining parchalanishi (loyihani tabiatga о‘tkazish) teodolit va rulet yordamida instrumental tarzda amalga oshiriladi. Qabul qiluvchilarning og‘ishishi 5 sm dan oshmasligi kerak.
Kuzatuv stansiyasining yiqilishidan keyin reperlar qо‘yiladi.
AMALIY MASHG‘ULOT № 12
SAQLOVCHI USTUNLARNI О‘RNATISH.


Saqlovchi ustunlarni о‘rnatishning umumiy qoidalari va usullari.
Xavfsizlik maqsadlari himoyalangan obyekt va uning atrofidagi bermani о‘z ichiga olgan himoyalangan maydon ostida quriladi. Bino va inshootlar uchun berma (B, m) kengligi jadval 12.1 bilan belgilanadi.

Ruxsat etilgan deformatsiyalar				Sanoat korxonalari binosining toifasi		Transport inshootini muhofaza qilish toifasi		Berma kengligi, m
2 va undan kam		4 va undan kam		1		I		20
2.1-4.0		4.1-6.0		2		II		15
4.1-6.0		6.1-8.0		3		III		10
6 dan ortiq		8 dan ortiq		4		IV		5

Agar ruxsat etilgan deformatsiyalar (deformatsiyalar kо‘rsatkichlari) bо‘yicha tuzilmalar uchun, agar buzilish va mag‘lubiyatni tiklash bermning turli о‘lchamlari olinadi, keyin 12.1-jadvalda kо‘rsatilgan qiymatlar oralig‘ida yakuniy qiymat sifatida olinadi.

Uzoq tomonning 5 dan kamroq nisbati bо‘lgan alohida binolar va inshootlar uchun himoyalangan maydonning chegaralari quyidagi tarzda belgilanadi. Himoyalangan obyekt atrofida uning burchak nuqtalari orqali tо‘rtburchak quriladi, uning tomonlari ruda koni yoki qatlamini yо‘q qilish va xochga yо‘naltiriladi. Bu tomonlarga parallel ravishda, ular berma kengligiga teng masofada, о‘zaro kesishishigacha tо‘g‘ri chiziqlar о‘tkaziladi. Kesish nuqtalari orasidagi tо‘g‘ri chiziqlar himoyalangan maydonning chegaralari hisoblanadi.
Bir guruh binolar va inshootlar uchun (masalan, minalar maydoni) himoyalangan maydonning chegaralari himoyalangan obyektlarga parallel bо‘lgan va berma kengligidan masofada joylashgan poligon rejasida belgilanadi.
CHо‘zinchoq obyektlar uchun, diagonal konlari yoki ombori о‘chirish liniyasi qaratilgan, himoyalangan maydoni chegaralari berma kengligi teng ulardan masofada himoyalangan obyektlar tomon parallel qurilgan. Uzoq obyektlarga quyidagilar kiradi: temir yо‘llar, quvurlar, kanallar va boshqalar, shuningdek, tomon uzunligi teng yoki undan kо‘p bо‘lgan alohida binolar va inshootlar.
Temir yо‘l ostida xavfsizlik ustunini qurishda himoyalangan elektron er osti osma tuzilmalari (quvurlar, teleferik va boshqalar) uchun-tashqi qо‘llab-quvvatlash nuqtalarini bog‘lovchi chiziqlar. Chet elda er osti suv obyektlari (suv omborlari, suv oqimlari) 3% (ya’ni, 100 yil ichida uch martadan ortiq bо‘lmagan joy) bilan gidrogeologik xizmatga kо‘ra, maksimal suv oqimining chegarasi rejada qabul qilinadi.
Bino va inshootlar uchun xavfsizlik maqsadlarini qurish odatda vertikal kesmalar yordamida amalga oshiriladi. Vertikal kesmalar yırtılma xochda va qatlamlarni yoki ma’dan konlarini kengaytirish bо‘yicha yо‘nalishlarda quriladi. Chegaraning kesimlarida tuproqning qatlamlarini (ma’danli jismlarni) qо‘riqlanadigan maydon chegaralari bо‘ylab nasoslarda chizilgan chiziqlar bilan kesishishi va tub jinslarda siljishning tegishli burchaklarida davom etishi bilan aniqlanadi. Burchak qiymatlari turli foydali qazilma konlari uchun tavsiya etilgan normativ hujjatlar bilan qabul qilinadi. О‘tish jarayonining о‘rganilmagan tabiati bilan ruda konlari uchun 12.1-jadvalda kо‘rsatilgan burchak qiymatlari foydalanishga ruxsat etiladi.
Uzoq shakldagi tuzilmalar va obyektlar uchun xavfsizlik maqsadlarini qurish perpendikulyar tarzda amalga oshiriladi. Uzoq о‘qi (о‘chirish haqida) bir barqaror burchak bilan shakllantirish (konlari) kengaytirish liniyasi burchak ostida joylashgan chо‘zilgan obyekt uchun chegaralarini, xavfsizlik maqsadlar qurish, qо‘zg‘olon q yо‘nalishi bо‘yicha perpendikulyar uzunligi va kuz 1 yо‘nalishi formulalar bilan hisoblab chiqilgan:
q=h
q=h
bu erda h-nasoslarning kuchi; h-yer yuzidan qatlamga (qatlamlarga) vertikal ravishda, pompalarning kesishish nuqtasidan о‘tib, muhofaza qilinadigan maydonning chegarasidan burchak ostida, nasoslarning tubsiz jinslar bilan aloqa liniyasi bilan; qatlamning (konlarning) qulashi burchagi; burchaklarning burmasi va shakllari bо‘yicha hisoblab chiqiladi:
=

bu erda chegara, mag‘lubiyat va mag‘lubiyat - tub zotlarga siljishning burchaklari;- tegishli berma qatlamini (konlarini) kengaytirish liniyalari orasidagi keskin burchak.
О‘tish burchagi о‘rniga suv obyektlari uchun xavfsizlik maqsadlarini qurishda, , , 1,  foydalanish burchagi sinishi  ayb, ayb va ayb 1.
Kо‘mir konlarida qoziq qatlamlarini ishlab chiqishda xavfsizlik maqsadlarini qurish uchun kesish burchaklarini aniqlash va xavfsizlik maqsadlarini yaratish uchun ikkita variant tavsiya etiladi.
Birinchi variant xavfsizlik maqsadlari doirasida ilgari о‘tkazilgan tozalash ishlari mavjud bо‘lgan hollarda qо‘llaniladi. Bu holda, ikkinchi va keyingi qatlamlari uchun toymasin yuritadigan toymasin burchaklari bir qatlam rivojlantirish kabi qabul qilinadi, buning uchun birinchi qatlami toymasin burchaklariga nisbatan kamayadi. Burchak 2 muvofiq belgilanadi ikkinchi va keyingi qatlamlari uchun toymasin burchaklari uchun tuzatishlar. salbiy ma’nolarga ega.
Xavfsizlik maqsadlari doirasida ilgari о‘tkazilgan tozalash ishlari olib borilmagan hollarda, maqsadlar qurishning ikkinchi usuli qо‘llaniladi. Bu holda, ikkinchi va undan keyingi qatlamlari uchun toymasin yuritadigan toymasin yuritadigan (birinchi variant çökelticiler qurish uchun bо‘lgani kabi) tо‘da qatlamlari rivojlantirishda pastki qatlami uchun qabul qilinadi, buning uchun birinchi qatlami toymasin burchaklari bilan solishtirganda ortadi. 2 bobiga muvofiq aniqlangan ikkinchi va keyingi qatlamlar uchun siljish burchaklariga tuzatishlar ijobiy ahamiyatga ega .
Qatlamlarning (ikki yoki undan ortiq) qoziqlarida xavfsizlik maqsadlarini qurishda siljish burchaklarining qiymatlari formulalar bilan belgilanadi:



Birinchi va ikkinchi variantlarda qatlamlar tо‘plami uchun xavfsizlik maqsadlarini qurishda 2-bobga muvofiq, о‘zgarish, takrorlash burchaklariga tuzatishlar qiymatlari quyidagilar:
30 ikkinchi qatlami uchun, uchinchi uchun-50, keyingi uchun-70.
Ruda konlarida xavfsizlik maqsadlarini qurishda kesish burchaklariga tuzatishlar va yuqorida kо‘rsatilgan qurilish variantlari qabul qilinmaydi.
Agar xavfsiz rivojlanish chuqurligi mineralning kesishish nuqtasidan yuqorida joylashgan bо‘lsa, u holda pastki chegara uchun xavfsiz rivojlanish chuqurligi olinadi (suv obyektlari uchun).
Xavfsizlik Çamaşırhane qurish uchun doimiy kо‘tarish bilan jihozlangan qattiq murvat bilan vertikal mil uchun, bir xil ikki imkoniyatlari n belgilangan ishlatiladi.
Birinchi variantga kо‘ra, ya’ni xavfsizlik maqsadlari doirasida oldindan tozalash ishlari о‘tkazilganda, xavfsizlik maqsadlari chegaralari himoyalangan maydon chegaralaridan vertikal kesmalarda, shu jumladan kopra, suprasahtne binolar, kо‘taruvchi mashinalar binolari va berma, qatlamlarni kesib о‘tish liniyalari tekisliklar bilan belgilanadi:
- nasoslarda burilish burchagi;
- tublarda 600 m chuqurlikda va 1,2 NS chuqurligidan pastda-siljish burchaklarida;
-600 m chuqurlikdan 1,2 n gacha bо‘lgan tublarda-chegara burchaklarida.
600 m chuqurlikdagi ikkinchi variantga kо‘ra, maqsadlar chegara burchaklarida va siljishning burchaklarida joylashgan.
Bunday holda, ikkinchi va keyingi qatlamlar uchun siljish burchaklariga tuzatishlar, 1.7.8-ga muvofiq belgilanadi, birinchi variantda maqsadlar qurilishi salbiy va ikkinchi ijobiy qadriyatlarga ega.
600 m dan 1,2 gacha bо‘lgan chuqurliklar oralig‘ida. biroq, xavfsizlik maqsadlari chegaralari, maqsadlar chegaralarini mos ravishda 600 m va 1,2 gorizontlarida bog‘laydigan chiziqlar bilan belgilanadi.
Shamollatish va havoni tozalash uchun, doimiy kо‘tarilish bilan jihozlanmagan, shuningdek, mustahkam mahkamlangan barrellar uchun maqsadlar chegaralari har qanday rivojlanish chuqurligida siljish burchaklarida aniqlanadi.
Yuqorida kо‘rsatilgan xavfsizlik maqsadlarini qurishda ruda konlarida qо‘llanilmaydi.
О‘qlari qatlamning (konlarning) chо‘zilish chizig‘iga burchak ostida joylashgan cheklangan о‘lchamdagi obyektlarni himoya qilish uchun optimal о‘lchamdagi xavfsizlik teshiklarini qurish quyidagi tarzda amalga oshiriladi. Obyekt uchun, tomonlar bilan himoyalangan kontur, kuzning parallel chiziqlari va qatlamning chо‘zilishi, va bu konturdan burchaklardagi pastki chegara quriladi. Keyin, xuddi shu obyekt uchun, obyektning о‘qlariga parallel bо‘lgan tomonlar bilan himoyalangan kontur quriladi, buning uchun burchaklardagi chegara quriladi. Ikki yо‘l bilan qurilgan maqsadlar chegaralarini kesib о‘tish nuqtalari konturning burchak nuqtalari optimal о‘lchamlarga ega bо‘ladi.
Sinklinal va antiklinal omborlarda qatlamlar paydo bо‘lganda, qatlamning yiqilishining о‘zgaruvchan burchaklarida, himoyalangan maydon ostida chiqadigan bо‘shliq tektonik buzilishlar mavjud bо‘lganda va boshqa murakkab holatlarda xavfsizlik maqsadlarini yaratish amaldagi normativ hujjatlarning tavsiyalariga muvofiq amalga oshiriladi 3; 4; 5; 6 yoki ixtisoslashgan tashkilotlarni jalb qilish bilan.
Maqsadlar qurish misollari.
Mustaqil bino uchun qurilish
Maktabning tо‘rt qavatli binosi Chelyabinsk jigarrang kо‘mir havzasidagi "Markaziy" koni maydonida joylashgan. Maktab qurilishi boshlangan vaqtga kelib, bu sohada yer yuzasini siljitish jarayoni tugadi.
Maktab binosi ostida, chuqurlikda263 m va 323 m, mos ravishda 2,0 va 2,25 m quvvatga ega bо‘lgan F va FVP qatlamlari yotadi. 10 m nasoslarning quvvati, qatlam orasidagi qiymat 60 m.
Binoning asosiy xususiyatlari quyidagilar: 510 mm qalinlikdagi g‘isht devorlari, temir-beton qoplamalar; binoning uzunligi 36M, u shaklidagi shakli; taglikdagi tuproqlar-quruq qumlar. Tashqi devorlarni vizual tekshirish bilan 1 mm gacha bо‘lgan yoriqlar mavjudligi aniqlandi. Binoning aşınması 10% ga teng.
Binoni himoya qilish choralarini tanlash.
Maktab binosi uchun deformatsiyaning kо‘rsatkichini aniqlang.
Ruxsat etilgan deformatsiyalar darajasi formula bilan belgilanadi :

Maktabning tо‘rt qavatli binosi ikkinchi darajali binolarga tegishli bо‘lib, ular uchun 120 mm ga teng bо‘lgan ld-ga teng.
Jadvalda jadvallar yoki qabul qilingan narsalarga mos keladigan n koyeffitsiyentlarining qiymatlari kо‘rsatilgan.12.2.
Olingan qiymatlarni formulada (4.4) almashtirish orqali biz quyidagilarni olamiz
°D°=120°1,0°1,2°1,0°1,2°0,8=138 mm.
Aniqlash uchun maktab binosi uchun gorizontal deformatsiyalarning ruxsat etilgan indeksini quyidagi formula bо‘yicha hisoblang
Jadval 12.2. Qabul qilingan koyeffitsiyentlar qiymatlari

Koeffitsiyent	Hisobga olinadigan omillar	Koyeffitsiyentning qiymati	Jadval yoki element
n1	Tuproq sharoitlari	1,0	Tabl. 4.3.
n2	Materiallar va devor qalinligi	1,2	Tabl. 4.4.
n3	Iznos	1,0	Tabl. 4.5.
n4	Qatlamning qattiqligi	1,2	II.4.2.1.
n5	Bino shakli	0,8	II.4.2.1.

m_=0.7.
F va HDL qatlamlarini bir vaqtning о‘zida birgalikda ishlab chiqish rejalashtirilganda, xavfsiz chuqurlik 5 formulasining bobiga muvofiq aniqlanadi.

Interplastiyaning qiymati 0,2 Nsr dan kam bо‘lgani uchun-VP (60 0,2 m) qatlamining о‘rtacha chuqurligi, keyin hisoblash mumkin.

- jadvalda topamiz. 5.1 Chelyabinsk havzasi uchun-formula bilan belgilangan gorizontal deformatsiyalarning ruxsat etilgan kо‘rsatkichi ; m1 va m2-qatlamning f=2,0 m va Hvp=2,25 m qatlamining chiqishi.
tomonidan hisoblab p. 5.4 muvofiq qatlam i ishlab chiqarish tomonidan ishlab chiqilgan ilgari kaltaklangan jinslar qalinligi, ya’ni, 15% ga oshirish xavfsiz chuqurligi qiymati, deb berilgan shu sababli (n. 7.1.8) Shift burchaklari aniqlash va xavfsizlik celi qurish birinchi variant tomonidan ishlab chiqarilgan quyidagicha. Maktab binosi atrofida burchak nuqtalari orqali biz tо‘rtburchak turamiz, uning tomonlari kengaytma va xochga qarab yо‘naltiriladi. Bu tomonlarga parallel ravishda, berma kengligiga teng masofada, biz ularning о‘zaro kesishuviga tо‘g‘ri chiziqlar chizamiz.
Bermaning kengligi jadvalda aniqlanadi. 7.1 ruxsat etilgan deformatsiya kо‘rsatkichiga qarab, biz himoyalangan ABC maydonining konturini olamiz.
Himoyalangan maydonning chegaralarini chо‘zilgan xochdagi vertikal kesmada loyihalashtiramiz va a (B) va g (B) nuqtalarini olamiz.
Biz siljish burchaklarini va jadvalga kо‘ra aniqlaymiz.12.2 о‘zgarishlarni hisobga olgan holda :
shakllantirish uchun F
HDL shakllanishi uchun burchak = 450.
A (B), g (C) nuqtalaridan chо‘zilgan xochdagi kesmada biz chо‘kindilarda chiziqlar о‘tkazamiz =450 va ularni ildiz jinslarida burchak ostida davom ettiramiz. Biz a(b), g(b), z(g) nuqtalarini olamiz. 166m, g(b)--196m, d(ye)-220m, h(g)-260m bо‘lgan chuqurliklar a(b) nuqtalarida bо‘ladi.
Olingan chuqurliklar maktab binosi ostidagi kо‘mirning bu chizig‘i uchun hisoblangan xavfsiz chuqurlikdan ancha past bо‘lib, faqat tog ‘ va konstruktiv binolarni himoya qilish choralarini qо‘llash orqali amalga oshirilishi mumkin. Konstruktiv chora-tadbirlardan foydalanish binoning vaqtincha tо‘xtatilishiga olib keladi, bu maktab uchun dars vaqtida qabul qilinishi mumkin emas va bitta binoni himoya qilish uchun tog ‘ choralari iqtisodiy jihatdan foydali emas.
Xavfsizlik ustunining chegaralarini uzaytirish uchun biz chо‘zilgan vertikal kesmani quramiz va uni b(b) va A(D) nuqtalarining himoyalangan maydonining chegara rejasidan qо‘llaymiz. Ushbu nuqtalardan biz burchak ostida =450 va burchaklardagi burchaklardagi burchaklarni tuzatishlarni hisobga olgan holda va a(b), g(C), D(ye) va h(g) nuqtalaridan о‘tadigan gorizontal chiziqlar bilan kesishishgacha chizamiz.
Chegara xavfsizlik maqsadlar xoch kengaytirish va kengaytirish vertikal kesimlar olingan, biz rejasiga о‘tkazish va qatlam F –a b g, va qatlam Zhvp – D e f g tomonidan xavfsizlik о‘rta olish.
Qatlamlarni ishlab chiqarishga ruxsat berilgan xavfsizlik teshiklarining eng kichik о‘lchamlari quyidagicha aniqlanadi.
D g (ye f g) a b colic burchak nuqtalari rejasi himoyalangan maydoni kontur chegaralari (liniyasi a-01, b-02, b-03, g-04) bilan kesishgan oldin, yarmida, selika chegaralari tomonidan tashkil burchaklarni ajratib liniyalari amalga oshiriladi. Bu chiziqlar kesishish nuqtalari (01, 02, 03, 04), himoyalangan maydoni kontur bilan, bir doira pastki (R1, R2, R3, R4) chegaralari uchun belgilangan nuqtalardan minimal masofaga teng radius bilan amalga oshiriladi. Radiuslarning uzunligi 01, 02, 03, 04 nuqtalaridan Markaziy chegara chizig‘iga tushirilgan perpendikulyar uzunlikka teng. Bu doiralar selikning chegara chegarasini aniqlaydi (qarang: shakl. 7.3). Agar a-01, b-02, b-03, g-04 liniyalari himoyalangan maydonning konturini kesib о‘tmasa, chiziqning chegara chegarasi chiziqlarning kesishish nuqtalaridan olingan doira radiusi bilan belgilanadi: a-01-b-02 va b-03-g-04. Biz xavfsizlik maqsadlarida zaxiralarni hisoblashni amalga oshiramiz.