Инспекцион қиёслаш метрологик хизмат органлари томонидан, ўлчаш воситаларининг ҳолати ва қўлланилиши устидан давлат назорати ёки идоравий текширувни амалга ошириш чоғида ўтказилади. Уни қиёслаш методикасида кўзда тутилган тўла ҳажмдан камроқ даражада ўтказишга йўл қўйилади. Инспекцион қиёслаш натижалари далолатномада акс эттирилади.
Экспертлик қиёслаш норматив ҳужжатлар бўйича, ўлчаш воситаларининг тузуклиги – (ишга шайлиги ва уларнинг фойдаланишга яроқлилиги) юзасидан низоли саволлар юзага келганида ўтказилади. Уни давлат метрологик хизмати органлари манфаатдор шахсларнинг ёзма талабларига мувофиқ ўтказадилар.
Ишлатилаётган ёки сақлашга қўйилган ўлчаш воситалар маълум қиёслашлар ўртасидаги оралиқдан кейин даврий қиёслашдан ўтказилиши лозим.
Қиёсланиши лозим бўлган ўлчаш воситаларининг аниқ рўйхатларини юридик ва жисмоний шахслар – ўлчаш воситаларининг эгалари тузадилар. Қиёсланиши лозим бўлган ўлчаш воситалари рўйхатлари Давлат метрология хизмати органларига юборилади. Давлат метрология хизмати органлари метрологик қоидалар ва меъёрларга риоя қилиниши устидан давлат назоратини амалга ошириш чоғида қиёсланиши лозим бўлган ўлчаш воситалари рўйхатларининг тўғри тузилганлигини текширадилар.
Узоқ муддат сақлашга қўйилган ўлчаш воситалар даврий қиёслашдан ўтмаслиги мумкин.
Бир неча катталикларни ўлчаш (қайта тиклаш) учун мўлжалланган ёки бир неча ўлчаш диапазонларига эга бўлган, бироқ камроқ сондаги катталикларни ўлчаш (қайта тиклаш) ёки камроқ сондаги диапазонларда ўлчаш учун фойдаланиладиган ўлчаш воситаларни даврий қиёслашни бош метролог ёки юридик шахс раҳбарининг қарори асосида фақат қўлланилаётган сондаги катталиклар ва ишлатилаётган диапазонлар учун ўлчаш воситаларининг яроқлилигини аниқлаб берадиган қиёслаш бўйича норматив ҳужжатлар талаблари бўйича рухсат этилади. Бунга мос ёзув ишлатиш ҳужжатларида акс эттирилиши лозим. Даврий қиёслаш натижалари қиёслашлар ўртасидаги оралиқда амал қилади.
Биринчи қиёслашлар ўртасидаги оралиқ асбоб турини тасдиқлашда белгиланади. Давлат метрология хизмати органлари ва юридик шахслар даврий қиёслашлар натижаларини, қиёслашлар ўртасидаги оралиқларни уларни қўлланиш хусусиятларини ҳисобга олиб, уларни корректирлаш бўйича тавсияларни пшлаб чиқишлари лозим. Қиёслашлар орасидаги оралиқларни аниқлаштириш Давлат метрология хизмати томонидан юридик шахснинг метрологик хизмати билан келишилган ҳолда ўтказилади. Томонлар келиша олмаган ҳолда қиёслашлар ўртасидаги оралиқларни ўзгартириш ҳақида хулоса чиқаришга имкон берадиган тадқиқотлар натижалари Давлат метрология марказларига берилади ва улар тегишли хулоса чиқарадилар.
Даврий қиёслаш фойдаланувчи, Давлат метрологик хизмати ёки қиёслаш ҳуқуқи бўйича аккредитланган юридик шахс ҳудудида ўтказилиши мумкин. Қиёслаш жойини ўлчаш воситаларининг фойдаланувчиси иқтисодий омиллар ҳамда қиёсланадиган ўлчаш воситаларини ташиб келтириш имкониятларидан келиб чиқиб танлайди.
Ўлчаш воситаларни ишлаб чиқарувчи ёки таъмирдан чиқарувчи, шунингдек, ўлчаш воситаларини ишлатувчи юридик ёки жисмоний шахслар, ўлчаш воситаларини тайёрлаш, таъмирлаш ёки ишлатиш жойларида, қиёслаш учун махсус қиёслаш қурилмалари, эталонлар талаб қилинадиган ҳолларда тегишли қурилмалар ва эталонларга эга бўлишлари ва уларни Давлат метрология хизмати органлари ихтиёрига беришлари лозим.
Эксплуатацияда турган ва сақланаётган ўлчаш воситалари учун навбатдан ташқари қиёслаш қуйидаги ҳолларда ўтказилади:
– қиёслашлараро даврнинг ярим вақти ўтгандан кейин ўлчаш воситасидан бутловчи сифатида фойдаланилганда;
– қиёслаш тамғаси, пломбаси, шикастланганда ёки ўлчаш воситаларининг бирламчи ёки даврий қиёслашдан ўтганлигини тасдиқловчи ҳужжатлар йўқолганда;
– агар қиёслаш тамғасининг ёки ўлчаш воситасининг қўлланишга яроқлилигини тасдиқловчи ҳужжатнинг амал қилиниш муддати тугаган бўлса, сақлашдан олиниб эксплуатацияга киритишда;
– қиёслашлараро вақт ичида харидга чиқарилмаган ўлчаш воситаларини тайёрловчи корхона истеъмолчига етказиб беришда.
Ўлчаш воситасининг ҳолати ва қўлланилишини давлат назоратидан ва маҳкама текширувидан ўтказишда ўлчаш воситаларининг қўлланишга яроқли эканлигини аниқлаш учун инспекцион қиёслаш ўтказилади. ЎВ ни инспекцион қиёслаш натижалари давлат ёки маҳкама текшируви далолатномасида акс эттирилади.
Давлат қиёслашидан мажбурий равишда ўтказиладиган воситалар:
а) давлат метрологик хизматларининг ва тадбиркорлик субъектларининг намунавий ўлчаш воситалари;
б) ўзининг бевосита вазифасига мувофиқ намунавий ўлчаш воситалари сифатида ёки тайёрлашга буюртнома шартлари бўйича ишлаб чиқарилган ўлчаш воситалари;
в) нурланишни ионловчи ва таркибида нурланишни ионловчи манба бор бўлган ўлчаш воситалари;
г) ўлчаш воситаларини таъмирловчи хўжалик юритувчи субъектлари чиқарган, таъмирдан кейин бошқа хўжалик юритувчи субъектларга бериш учун мўлжалланган ўлчаш воситалари;
д) миллий ва халқаро спорт рекордларини қайд қилиш билан боғлиқ ўлчаш воситалари;
е) давлат арбитраж идоралари томонидан экспертиза ўтказишда, шунингдек божхона текширувида ўлчашлар учун қўлланиладиган ўлчаш воситалари;
к) ўлчаш учун ишчи ўлчаш воситалари сифатида қўлланиладиган, ўлчаш натижалари:
табиатни муҳофазалаш;
соғлиқни сақлаш;
меҳнат хавфсизлигини таъминлаш;
барча турдаги транспортнинг ҳаракат хавфсизлигини таъминлаш;
ишлаб чиқариш ва технологик жараёнларнинг хавфсизлигини таъминлаш; алоқа тизимларини таъминлаш;
хўжаликлараро ўзаро ҳисоблашлар; савдонинг барча турлари;
аҳолига пулли хизматларнинг барча турлари учун қўлланиладиган ЎВ.
Ўлчаш воситаларини қиёслаш давлат ёки маҳкама қиёсловчиси малакаси берилаганлиги тўғрисида амалдаги гувоҳномаси бор шахслар томонидан бажарилади.
