Islom dini musulmon mamlakatlari san`atida o`z izini qoldirdi

1.3 Abbosiylar hukmronligi davrida arab-musulmon madaniyati
Abbosiylar davri madaniyati. Abbosiylarning hokimiyat tepasiga kelishi bilan madaniy hayotda ham bir qancha o`zgarishlar ro`y berdi. Arab-islom madaniyati, ilm-fani rivojining eng yuqori cho`qqisi Abbosiylar davriga to`g`ri keladi. Davlat tuzumi va idorasimi, urf-odatlar va turmush tarzimi, madaniyat yoki me`morchilik bo`ladimi, barcha sohalarda xalifalikning sharqiy viloyatlari, Eron va Movarounnahrdan ko`proq ibrat olinganini, bu mintaqalardan chiqqan arboblarga suyanilganini ko`ramiz.

Abbosiylar davridagi madaniyatning ajoyib xususiyati va ahamiyatli tomoni shundaki, fanning va badiiy ijodning hamma sohalarida diniy mafkuraviy cheklanganlikdan yuqori ko`tarilib, dunyoviylik ta`minlangan. U davr olimlari islom aqidalariga mahkam bog`lanib qolmagan, hatto rasmiy islom dogmalariga rioya qilmay, erkin fikrlash darajasiga ko`tarilganlar. Ular inson tabiatning eng oliy mahsuli ekanini tasdiqlaydilar³¹.

U davr olimlari va badiiy ijodkorlari faqat tor bir sohaning mutaxassisi emas, balki ham olim, ham so`z ustasi bo`lganlar va bu holat tabiiy deb hisoblangan. Qadimgi Yunonistondagi kabi ilmiy risolalar she`r bilan ham yozilgan, olimlar she`rlar, shoirlar esa aksincha ilmiy risolalar yozganlar. Ular ilmning bir qancha sohalarida tadqiqot olib borgan qomusiy fozillar bo`lganlar. O`rta asr Sharq olimlarining o`z tadqiqotlarida tabiat va jamiyat hayotining turli tomonlarini qamrab olishi boshqa davr va boshqa mintaqalar tarixida uchramaydi. Sharq olimlari ijodida tabiat har taraflama yaxlit o`rganilgan. Bu davrda ilm va ilm ahliga nisbatan izzat-hurmat, ehtirom shunchalik yuqori darajaga ko`tarilgan ediki, bunday holatni na biror davr, na biror mamlakatda, hatto ko`klarga ko`tarilib maqtalgan Yevropada ham uchratmaymiz³².