Ishtixon tumani misolida 2 mundarija



Download 0,72 Mb.
Pdf ko'rish
bet21/22
Sana31.12.2021
Hajmi0,72 Mb.
#265378
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   22
Bog'liq
2019 Uzum yetishtirishda agrobiznesni

XULOSA VA TAKLIFLAR 

 

Mamlakatimizning  agrar  sektor  eksport  salohiyatini  rivojlan-tirishda,  asosan 



paxta  tolasini  eksport  qilish  bilan  cheklanib  qolinmoqda.  Jahon  bozori 

kon’yunkturasi  talablaridan  kelib  chiqib,  uzumchilikda  eksportga  yo’naltirilgan 

ishlab  chiqarishni  rivojlantirish  maqsadga  muvofiq.  Bu  birinchidan,  uzum  ishlab 

chiqarishning keskin o’sishini ta’minlaydi, ikkinchidan mamlakat savdo balansini 

mustahkamlashda  va  paxta  tolasi  eksportiga  bog’liqlik  darajasini  pasaytirishda 

makroiqtisodiy  ahamiyatga  ega,  uchinchidan  esa,  uzumga  bo’lgan  ichki  narxlarni 

muayyan darajada saqlab turish vositasida dehqon va fermer xo’jaliklarini moliyaviy 

jihatdan qo’llab-quvvatlaydi. 

Mamlakatimizda ishlab chiqarilayotgan uzum turlari bo’yicha jahon bozoridagi 

raqobatbardoshligiga  baho  berib  o’tish,  eksport  salohiyatini  belgilash  va  strategik 

yo’nalishlarni aniqlashda muhim omil hisoblanadi. Ho’l uzumning jahon bozoridagi 

raqobatbardoshlik  darajasini  aniqlashda,  ichki  resurslar  qiymatining  jahon  bozori 

narxlariga  nisbati,  qayta  ishlangan  mahsulotlar  bo’yicha  mahsulot  ulgurji 

narxlarining  jahon  bozori  narxlariga  nisbati  koeffisiyentlaridan  foydalanish 

maqsadga  muvofiq.  Mazkur  hisob-kitoblarda  “eksport  xarajatlari”  omilining 

hisobga  olinishi  mahsulotning  jahon  bozoridagi  raqobatbardoshlik  darajasini 

aniqroq baholash imkonini beradi. 

Istiqbolda  uzum  ishlab  chiqarish  hajmini  3,1  martaga  oshirish  imkoni  bor. 

Bunga yer va suv resurslari cheklanganligi sharoitida, hosildorlikni keskin oshirish 

va ekin maydonlarni optimallashtirish orqali erishish mumkin. Shu nuqtai nazardan, 

yangi  tashkil  etilayotgan  fermer  xo’jaliklariga  yuqori  daromad  keltiradigan  ekin 

turini ekish va joylashtirish huquqini berish maqsadga muvofiq. 

O’zbekiston iqtisodiyotida qishloq xo’jaligi muhim ahamiyatga ega. Qishloq 

xo’jaligi aholini oziq-ovqat, qayta ishlash sanoati tarmoqlarini esa xomashyo bilan 

ta’minlaydi.  Kelajakda  mamlakat  iqtisodiyotini  yuksaltirish  uchun  qishloq 

xo’jaligini rivojlantirish obyektiv zarurat hisoblanadi. Shuning uchun ham qishloq 

xo’jaligini rivojlantirish mamlakat iqtisodiy siyosatining eng asosiy masalalaridan 

biri  bo’lib  kelgan.  Agrar  sektorning  barqaror  rivojlanishida  meva-sabzavotchilik 

majmuasining o’rni kattadir. Uzum mahsulotlarini yetishtirish majmuasi mamlakat 

YaIMini  yaratishda  va  eksport  salohiyati  bo’yicha  agrar  sektorda  paxtachilikdan 

keyingi  o’rinda  turadi.  O’zbekiston  uzumchilik  rivojlanishining  o’ziga  xos 

xususiyatlaridan  biri  bu  iqlim  sharoitining  qulayligidir.  O’zbekiston  nafaqat  o’z 

paxta tolasi, balki sabzavot, meva, uzum va poliz mahsulotlari bilan ham dunyoda 

mashhur bo’lib, ularning  ko’plab  turlari, navlari o’ziga xos ta’m  xususiyatlari va 

ekologik  toza  mahsulot  sifatida  tanilgan.  O’zbek  uzumning  mazkur  xususiyatlari 

ularning 

jahon 

qishloq 


xo’jaligi 

mahsulotlari 

bozorlarida 

yuqori 


raqobatbardoshligini  ta’minlaydi.  Masalan,  O’zbekistonda  ishlab  chiqariladigan 

uzum  navlarida  qand  tarkibi  18  foizdan  30  foizgacha,  pomidorlarda  quruq 

moddalarning ulushi 5,5 foizdan ko’proqni tashkil etadi Bu esa Yevropadagi xuddi 

shunday mahsulotlar ko’rsatkichlardan sezilarli darajada yuqori va haridorlar uchun 

jozibali  hisoblanadi.  Shuningdek,  quyidagilar  ham  O’zbekiston  meva-



28 

sabzavotchilik  majmuasi  raqobat  afzalliklariga  kiradi:  -  ho’l  uzum  va  poliz 

mahsulotlari,  shuningdek,  qayta  ishlangan  uzumni  ishlab  chiqarish  va  jahon 

bozorida sotish imkoniyatini beruvchi tabiiy-iqlim sharoitlari; - uzumsifat darajasi, 

xususan, ekologik tozaligini ta’minlovchi yer resurslarining mavjudligi;- malakasi 

va  intizomi  nisbatan  yuqori  bo’lgani  holda  ishchi  kuchining  arzonligi,  bundan 

tashqari,  O’zbekiston  Markaziy  Osiyo  va  qo’shni  mintaqalar  orasida  uzum 

yetishtirish hamda ulardan qayta ishlangan mahsulotlarni ishlab chiqarish, eksport 

qilishda yetakchi davlat hisoblanadi. Bu esa, mazkur mintaqada raqobat afzalligini 

vujudga keltiradi.  

Mazkur  bitiruv  malakaviy  ishini  bajarish  davomida  uzumchilikda  maxsulot 

ishlab chiqarishni tashkil etish va rivojlantirishni atroflicha o’rganib chiqish asosida 

quyidagi xulosalarga kelindi: 

1. Ishtixon tumanida 2018 yilda 5780 ga tokzorlar mavjud bo’lib, 2016 yilga 

nisbatan  738,0  gektarga  yoki  14,6  %ga  oshgan,  hosildorlikning  60,5  s/ga.  ga 

kamayishi  yalpi  hosilning  22880,0  tonnaga  yoki  27,7  %ga  kamayishiga  sabab 

bo’lgan.  Tuman fermer xo’jaliklarida 2018 yilda uzumchilikda 59654,0 tonna hosil 

olinib, jami daromad 149135,0 mln so’mni, foyda esa 36388,9 mln so’mni tashkil 

etgan.  Tumanda  1  ga  tokzor  hisobiga  olingan  daromad  2018  yilda  25801,9  ming 

so’m bo’lgan va 2016 yilga nisbatan 10251,1 ming so’mga yoki 65,9 %ga oshgan. 

1  ga  uzumzor  hisobiga  olingan  foyda  miqdori  esa  2018  yilda  6295,7  ming  so’m 

bo’lgan va 2016 yilga nisbatan 2274,2 ming so’mga yoki 56,6%ga oshgan. Foyda 

miqdorining xarajatlarga nisbatan ko’roq oshishi rentabellik darajasiga ta’sir etib, 

2016 yilda 34,9%ni va 2018 yilda 32,3%ni tashkil etgani holda, o’rganilgan davrda 

2,6 punktga kamaygan. Bu raqamlar baribir uzumchilkda boshqa sohalarga nisbatan 

rentabellik darajasi bir muncha yuqoriroq ekanligini ko’rsatadi. 

2.  Tumanda  uzum  sotishdan  olinga  foyda  2018  yilda  36388,9  mln  so’mni 

tashkil etgan va 2016 yilga nisbatan 16112,8 mln so’mga ko’paygan va bu o’zgarish 

sotilgan mahsulot miqdorining 22880,0 tonnaga oshishi hisobiga 5620,9 mln so’mga 

kamaygan, 1 tonna mahsulot sotish bahosining 1550 ming so’mga oshishi hisobiga 

92463,7 mln so’mga oshgan va 1 tonna mahsulot tannarxining 1185,7 ming so’mga 

oshishi hisobiga 70730,0 mln so’mga oshgan. Uzum sotish rentabelligi 2016-2018 

yillarda  34,9%dan  32,3%ga  qadar  yoki  2,6  punkt  kamayganligi  aniqlandi. 

Samaradorlikning  pasayishi  uni  yetishtiruvchilar  moddiy  manfaatlari  va  turmush 

farofonligiga ta’sir qilmasdan qolmaydi. Ishtixon tumanida 2018 yilda jami 59654,0 

tonna  uzum  yetishtirilgan  bo’lib,  2016  yilga  nisbatan  22880,0  tonnaga  ishlab 

chiqarish kamaygan. Ishlab chiqarishning kamayishiga ta’sir etuvchi omillardan biri 

2016 yilda uzum ishlab chiqarish eng ko’p miqdorga yetganida, sotish baholarining 

tushib  ketganligi,  uzum  yetishtirishga  qiziqishning  ham  pasayishiga  olib  keldi. 

Ishlab  chiqruvchilar  tomonidan  har  yili  yerdan  foydalanganlik  uchun  7500  tonna 

atrofida  davlatga  uzum  sotilsa,  bu  o’rganilgan  davrda  8,5-12,7%  ulushga  ega 

bo’lganligini ko’rsatdi. Uzumning asosiy qismi 57,4-67,5%i bozorlarda sotilgan. Bu 

34241,4-59011,3 tonna oralig’idagi mahsulot miqdori. Eksport ulushi juda kam 0,5-

1,6%  yoki  412,7-954,5  tonna,  ammo  uning  asta-sekin  ko’payib  borayotganligi 

kuzatildi. 



29 

3. Tumanda uzum ekspoti salohiyati juda yuqori, aholi iste’moli, qayta ishlash 

(uning ham taxminan 50%ini eksport qilish mumkin), hozirgi eksport miqdoridan 

tashqari 2016 yilda 70737,5 tonna, 2016 yilda 75892,4 tonna, 2018 yilda 45948,2 

tonna uzum eksport qilish salohiyati mavjud. Uzumni o’rtacha 1,0 AQSh dolllaridan 

ekaportga yo’naltirsak, tuman bo’yicha 45,9-70,7 ming AQSh dollari yoki 367,4-

565,7 mlrd so’m miqdorida daromad olish mumkin, Bu ko’rsatkich tumanda hozirda 

uzumchilikdan olinayotgan daromadga nisbatan 218,3-487,3 mlrd so’mga ko’proq 

bo’lishi mumkin.  2 AQSh dollaridan sotish imkoni tug’ilsa, tuman bo’yicha 91,9-

141,5 mln AQSh dollari yoki 734,9-1131,4 mlrd so’m daromad qilish mumkin. 

4.  AQSh  ichki  bozorida  1995-2017  yillar  oralig’ida  uzum  bahosi  –  o’rtacha 

2,61 USD/kg ni, Xitoy so’nggi 6 yilda uzum importini 30% oshirgani va Hindiston 

uzumni – 7,5 USD/kg dan import qilgani hamda Rossiyada uzumga talabning oshib 

borayotganligi jahon mamlakatlarida 24,1 mln tonna uzum ishlab chiqarilib, talab 

24,9  mln  tonna  miqdorida  bo’lib  turganida,  nafaqat  Ishtixon  tumani,  balki 

O’zbekistonning qurg’oqchil, kamhosilli barcha yerlarida uzum ishlab chiqarish va 

eksport qilish salohiyati kata ekanligini ko’rsatadi.  

Yuqoridagi xulosalardan kelib chiqib, quyidagi takliflarni bermoqchimiz: 

1.  Tumanda  uzum  ishlab  chiqarish  bo’yicha  katta  salohiyat  mavjud  va 

kelgusida tumanning qurg’oqchil va lalmi hududlarida jami 12500 ga yer maydonida 

qo’shimcha tokzorlar tashkil etsih imkonidan foydalanish kerak. 

2.  Uzumni  sotish  va  eksport  qilish  bo’yicha  mahsulot  yetishtiruvchilarning 

bilim  va  ko’nikmalarini  bozor  konyukturasining  bugungi  xolatiga  moslashtirish, 

ularga  zamonaviy  marketing  usullarni  o’rgatish,  istemolchilarni  qidirib  topish 

maqsadida joylarda turli yo’nalishlarda maslahatlar beruvchi konsalting xizmatlarini 

ko’rsatuvchi tuzulmalarni tashkil etish; 

3.  Qishloq  xo’jaligi  xususan  uzum  mahsulotlarini  fermer  xo’jaliklari  va 

ularning  kooprativlari  orqali  bevosita  eksport  qilishini  rag’batlantirish  borasidagi 

huquqiy me’yoriy asoslarni takomillashtirib borish;  

4.  Qishloq  xo’jaligida  yetishtirilgan  mahsulotlarning  bozorini  talab  va  taklif 

o’zgarishiga mos ravishda tartibga solish tizimini ishlab chiqish va joriy etish. 

 

 




Download 0,72 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   22




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish