|
Boshqotirmani yechsangiz, o`zbek xalq maqollaridan birini topasiz.Gapdagi fe’l zamonini aniqlang.
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
10
|
11
|
12
|
13
|
14
|
15
|
16
|
17
|
18
|
1,2,3 – bildi so`zining buyruq shakli.
4,5 –imkon so`zining birinchi bo`g`ini.
6,7,8,9 – saodat so`zining sinonimi.
10,11,12 – so`zlovchi tomon yurishni bildiruvchi buyruq fe’li.
13,14,15 – o`tir so`zining ikkinchi bo`g`ini.
16 – alifbodagi birinchi harf.
17,18 – o`tgan zamon qo`shimchasi.
Boshqotirmaga yashiringan o`tgan zamon fe’llarini toping va ular ishtirokida gaplar tuzing.
1 , 2
4
5
1.Olmalarni … 2. Ko`ylagining tugmasini … 3. Tashqariga … 4.Sochini silliq qilib … 5.Hisobda…
Fe`l so`z turkumi yuzasidan tezkor savol va javoblar uchun materiallar.
Fe`l haqida umumiy savol va javoblar.
Shaxs yoki narsalarning harakat-holatini bildiradigan so`z turkumi…
J: fe’l
Fe’lning so`roqlari…
J: nima qilmoq, nima bo`lmoq
Fe’l orqali ifodalangan harakat-holatni ifodalovchi shaxs yoki narsa…
J: harakatning bajaruvchisi
Fe’llar nimani natab kelishiga ko`ra qanday turlarga bo`linadi?
J:harakat va holat fe’llari
Shaxslarning ichki kechinmalari va narsalarning bir holatdan ikkinchi holatga o`tish jarayonini ifodalovchi fe’llar…
J:holat fe’llari
Fe’llar harakat va holatni ifodalashiga ko`ra qanday ma’noviy gur uhlarga bo`linadi?
J: nutqiy, aqliy, jismoniy, holat fe’llari
Quyidagi fe’llarning ma’noviy guruhlarini aniqlang.
Chizmoq, yozmoq, yashamoq, qurmoq, yaratmoq, bino qilmoq, asos solmoq, buyamoq, tozalamoq, yig`moq yemoq, artmoq…
J: jismoniy faoliyat fe’llari
Gapirmoq, pichirlamoq, demoq, so`zlamoq, so`ramoq, yalinmoq, to`ng`illamoq, aytmoq…
J: nutqiy faoliyat fe’llari
Titramoq jovdiramoq, sevinmoq, jilmaymoq, jonlamoq…
J: holat fe’llari
Uylamoq, fikrlamoq, xayol qilmoq, tassavur qilmoq, hukm chiqarmoq, o`yga botmoq, ko`z oldiga keltirmoq, ko`z oldida gavdalantirmoq, fikr qilmoq…
J: aqliy faoliyat fe’llari
Quyidagi fe’llarning ma’no guruhlarini aniqlang (izoh: akademik litsey darsligi asosida)
Ishladi, mehnat qildi, ter tukdi
J: yumush fe’llari
O`ylaydi, o`qidi, kashf qildi
J: taffakur qildi
Sezdi, his qildi
J:sezgi fe’llari
Kuldi, xursand bo`ldi, qayg`urdi, istirob chekdi
J: ruhiy holat fe’llari
Gapirdi, so`zladi, bayon qildi, ifoda qildi, ming`irladi, do`ng`illadi
J:nutq fe’llari
Imo qildi, labini burdi, ko`zini qisdi
J:ishora fe’llari
Og`ridi, istma chiqdi, xastalandi, sog`aydi, kuchaydi, charchadi
J:jismoniy holat fe’llari
Eridi, muzladi, yeti, uxladi
J:tabiiy holat fe’llari
Qaradi, ko`rdi, boqdi, termuldi
J:ko`rish fe’llari
Bajargan, bajarilayotgan va bajaralidigan harakatni ifodalovchi fe’llar…
J: bo`lishli fe’llar
Bajarilmagan, bajarilmayotgan va bajarilmaydigan ish-harakatni ifodalovchi fe’llar…
J:bo`lishsiz fe’llar
Quyidagi so`zlarni bo`lishli yoki bo`lishsizlik ma’nolarini ifodalovchi fe’llarga ajrating.
Yozdi
J:bo`lishli fe’l
Yozmadi
J: bo`lishsiz fe’l
Yozgani yuq
J: bo`lishsiz fe’l
Yozmay quyma
J: bo`lishli fe’l
Yozadi-ya yozadi
J:bo`lishsiz fe’l
Na yozdi, na o`qidi
J:bo`lishsiz fe’l
Yozib bo`lmadi
J: bo`lishsiz fe’l
Yozgan emas
J: bo`lishsiz fe’l
Fe’l nechta nisbat shakliga ega?
J:5ta
Tushum kelishigidagi so`zlar bilan bog`lana oladigan fe’llar…
J:O`timli fe’llar
Tushum kelishigidagi so`zlar bilan bog`lana olmaydigan fe’llar…
J:O`timsiz fe’llar
Quyidagi so`zlarni o`timli va o`timsiz fe’llarga ajrating.
Yugurdi, jilmaydi, bordi o`tirdi, turdi, quvondi
J: o`timsiz fe’llar
O`qidi yozdi, suradi, tushuntirdi, kiyintirdi
J:O`timli fe’llar
Ish-harakat bajaruvchisining harakat-holat jarayonida qay darajada ishtirok etishini ifodalovchi fe’l shakllari…
J: Fe’l nisbatlari
Bajaruvchisi aniq bo`lgan harakat yoki holatni bildirgan fe’l shakllari…
J: Aniq nisbat
Qaysi nisbatning maxsus nisbat shakli qo`shimchasi yuq?
J: Aniq nisbatning
Bajaruvchining o`zi ustida amalga oshadigan harakat yoki holatni ifodalovchi fe’l shakli…
J: O`zlik nisbat
Bajaruvchining ta’siri bilan boshqa shaxs yoki narsa tomonidan bajaradigan harakat yoki holatni bildiruvchi fe’l shakli…
J: Ortirma nisbat shakli
Bajaruvchisi noma’lum bo`lgan harakat yoki holatni ifodalovchi fe’l shakli…
J: majhul nisbat
Birdan ortiq bajaruvchi tomonidan birgalikda barariladigan harakat yoki holatni ifodalovchi fe’l shakli…
J: Birgalik nisbat
Fe’ldan anglashilgan harakat-holat bilan shu harakatni yuzaga chiqaruvchi shaxs urtasidagi munosabatni ifodalovchi fe’l shakllari…
J: Nisbat shakllari
Fe’l ifodalangan harakat-holat haqidagi xabar, buyruq-istak, shart ma’nolarini ifodalovchi fe’l shakllari…
J:Mayl shakllari
Turli gap bo`laklari vazifasida kelish uchun xoslangan fe’l shakllari…
J: Fe’lning vazifa shakllari
Quyidagi qo`shimchalar qaysi nisbatga tegishli?
–sh, -ish
J: Birgalik nisbatga
–t, -dir, -tir, -ir, -ar, -iz, -giz, -kiz, -g`iz, -gaz, -sat, -kaz, -qaz
J:ortirma nisbatga
–n, -l, -in, -il
J: Majhul nisbat , o`zlik nisbatga
Quyidagi fe’llar qaysi nisbatga taaluqli?
Yuvindi, kiyindi, qo`zg`aldi
J: O`zlik nisbatga
O`qidi, kelyapti
J:Aniq (bosh) nisbatga
Qoldirdi, keltirdi, kirgizdi, o`tkazdi, o`qitdi tomizdi, qaytardi, ko`rsatdi
J:orttirma nisbat
Jonlandi, odatlandi, harakatlandi, quvondi, seskandi, zavqlandi, otlandi, afsuslandi…
J: aniq (bosh) nisbat
Yuvildi, qilindi, bajarildi…
J: Majhul nisbatga
O`qishdi kelishyapti
J:birgalik nisbatga
To`nashdi, o`rtoqlashdi, ommalashdi, hazillashdi, go`zallashdi, boqishdi, aytishdi (gap qaytardi)
J: aniq nisbatga
Fe’lga bir necha nisbat qo`shimchalari qo`shilsa, qaysi nisbatdaligi qanday aniqlanadi?
J: Oxirgi nisbat qo`shimchasiga qarab
Qaysi nisbat qo`shimchasi bir fe’lga ikki marta qo`shilishi mumkin?
J:Ortirma nisbat qo`shimchasi
Yayra, uxla, qichqir, bor, tur kabi fe’llardan ortirma nisbat hosil qiling…
J; Bu fe’llar orttirma nisbat shaklida bo`lmaydi
Fe’lning munosabat shakllari…
J: zamon, Shaxs-son, maayl
Qaysi qo`shimchani olganda fe’l noaniq shaklda bo`ladi?
J:-moq
Qaysi shaklni olganda har qanday fe’l kesim vazifasida kea oladi?
J: zamon, Shaxs-son, maayl
Fe’l orqali ifodalangan ish-harakatning qay paytda bajarilishini ifodalaydigan shakllar…
J:Fe’l zamonlari
Fe’l ifodalagan harakat-holatning bajaruvchi shaxsini ko`rsatadigan va fe’lni gap ichida kesim kabi shaklllantiradigan hamda uni ega bilan bog`lovchi shakllar…
J: Shaxs-son
Fe’lning III shaxs maxsus qo`shimchalarini aniqlang.
J: Fe’lning III shaxs maxsus qo`shimchalari yo`q
Shaxs-son qo`shimchalarini yozing.
J: -m, -ng, -k, -ingiz, -lar, -man, -san, -miz, -siz, -ay, -gin, -sin, -aylik, -ingiz, -sinlar
Fe’l zamonlarini belgilash qaysi zamonga nisbatan amalga oshiriladi?
J: Hozirgi zamonga nisbatan
Nutq paytidan oldin bajarilgan yoki bajarilmagan ish-harakatni bildiradigan fe’l shakli…
J: O`tgan zamon
Nutq paytining o`zida yuz berayotgan yoki yuz berayotgan yoki yuz bermayotgan harakat-holatni bildiradigan fe’l shakli…
J: hozirgi zamon
Nutq paytidan keyin yuz beradigan yoki yuz bermaydigan harakat-holatni bildiradigan fe’l shakli…
J:Kelasi zamon
Quyidagi qo`shimchalar fe’lning qaysi zamonlarini hosil qiladi?
–di, -b, -ib, -gan
J:O`tgan zamon
–yap, -moqda, -yotir, -ayotir, -yotib, -ayotib
J:Hozirgi zamon
–moqchi, -ar, -r, -s, -a, -y
J:kelasi zamon
Quyidagi qo`shimchalardan so`ng fe’llarga qanday shaxs-son shakllari qo`shiladi?
–di
J:-m, -ng, -k, -ngiz, -lar
–gan
J:-man, -san, -miz, -di, -siz
–yap, -moqda, -(a)yotir, -(a)yotib
J:-man, -san, -miz, -siz, -di(lar)
To`liqsiz fe’llarni aniqlang.
J: edi, ekan emish
To`liqsiz fe’llar qaysi qo`shimchadan so`ng qo`shiladi?
J: yetakchi fe’llarning zamon shakllaridan so`ng keladi.
To`liqsiz fe’lga qaysi qo`shimchalar qo`shiladi?
J:Shaxs-son qo`shimchalari
Edi, ekan, emish to`liqsiz fe’llarni -di, -kan, -mish tarzida qo`llashga misol keltiring/
J:borgandi, borganmish, kelarkan
Quyidagi gaplardagi fe’llarning zamonlarini aniqlang.
Gumbazdagi shiroyli qandilda shamlar yonib turgan emish.
J: o`tgan zamon
Qushlar sovuq tushishi bilan, issiq o`lkalarga uchib ketadi.
J:kelasi zamon
Ko`chadagi shmchiroqlar xira-xira sho`la sochmoqda.
J:hozirgi zamon
Aytar so`zni ayt, aytmas so`zdan qayt.
J:kelasi zamon
Birov kitob o`qigan, kimlar shaxmat oldida.
J:o`tgan zamon hozirgi zamon ma’nosida
Fe’lning nechta mayli bor?
J:3ta
Harakat va holatning bajarilishi yoki bajarilmasligi haqidagi xabar, darakni bildiruvchi fe’l shakli.
J:xabar mayli shakli
Harakat va holatni bajarish yoki baljarmaslik haqidagi buyruq, istak, iltimos, maslahat ma,nolarini bildirgan fe’l shakllari…
J:buyruq-istak shakli
Boshqa bir harakat holatninga bajarilishi yoki bajarilmasligi uchun shart bo`lgan harakat va holatni, shuningdek, istak-xohishni bildirgan fe’l shakli…
J:shart mayli
Quyidagi qo`shimchalar fe’lning qaysi maylini hosil qiladi?
–(a)y, _-(a)yin, -gin(-kin, -qin), _-(i)ng, -sin -(a)ylik, -(i)nglar
J:buyruq-istak mayli
–sa
J: shart mayli
Xabar maylining maxsus qo`shimchalarini aniqlang.
J:xabar maylining maxsus qo`shimchalari yuq
Fe’lning zamon, shaxs-son qo`shimchalarisiz qismi, qaysi shaxs qaysi maylni ifodalaydi?
J: II shaxs buyruq istak mayli
Shart mayli edi, ekan, emish to`liqsiz fe’llari bilan kelganda qanday ma’nolarni ifodalaydi?
J:Orzu-istak ma’nosini
Shart mayli shakli kerak so`zi bilan kelganda qanday ma’noni bildiradi?
J:Taxmin-gumon ma’nosini.
Fe’lning qaysi mayli fe’l asosiga zamon va shaxs son qo`shimchalarini qo`shish orqali ifodalanadi?
J: Xabar mayli
Quyidagi gaplardagi fe’llarning mayllarini aniqlang.
Sinalmagan otning sirtidan o`tma.
J: buyruq-istak mayli
Men keldim, oyijion.
J:xabar mayli
Bugun yomg`ir yog`sa kerak.
J: shart mayli (faraz)
Qani endi o`qishga kirsam.
J:shart mayli (orzu-istak)
Tashqariga chiqsam, ukam turipti.
J:Shart mayli (payt)
Gapirsangiz-chi.
J:Shart mayli (buyruq-istak)
Do'stlaringiz bilan baham: |
