Қишлоқ хўжалик фитопатологияси фанининг мақсади ва вазифалари

Фузариознинг биринчи белгилари гулёнбаргда доғ пайдо бўлишидан бошланади. Доғ гулўринга, сўнгра ёш кўсакка ўтади. Кўсак усти ҳар хил ўлчамли, оқиш-сарғиш, қўнғир ёки кўкимтир-қора некрозлар, сўнгра эса пушти ёки қизғиш тусли, замбуруғ спораларидан ташкил топган қатлам билан қопланади. Касалликни Fusarium oxysporum, F. merismoides ва бошқа турлар қўзғатади Sanders, Snow, 1978; Pinckard ва б.қ., 1981, Пересыпкин ва б.қ., 1990).
Гоммознинг кўсакдаги аломатлари «Гоммоз» бўлимида келтирилган. Қўзғатувчи бактерия ҳақиқий паразит, аммо шикастланмаган кўсак ичига бевосита кира олмайди, кўпинча кўсак тешикчалари ёки гулларнинг нектар безлари орқали ёмғир томчилари ичида ёки ҳашаротлар органларига ёпишиб киради. Кўсак ичида бактерия жуда тез кўпаяди, тўқима ва ҳужайраларни ҳалок қилади, тола момиқланмайди, сариқ тус олади (Pinckard ва б.қ., 1981).
Нигроспороз. Қўзғатувчи замбуруғ Nigrospora maydis (синонимлари N. oryzae, N. gossypii) соғлом кўсак ичига кира олмайди. Паразит кўсакка ҳашаротлар (пичанхўр, қандала ва каналар) ёрдамида кириши хабар қилинган (Справочник., 1956). Кўсак энди очилаётганда бевосита контакт мавжудлигида, нам, пишмаган толани осон зарарлайди. Оқибатда пахта бўлакчалари момиқланмайди, кулранг тус олади, чаноқлардан тўкилиб кетиши кузатилади (Каримов, 1976; Расулев, 1981). Замбуруғнинг Steroptes reniformis канаси билан симбиозга ўхшаш алоқалари мавжудлиги ва паразит кана ичида толага ўтиб зарарлаши аниқланган. Кана эса Nigrospora maydis замбуруғининг мицелийси билан озиқланиб сақланиши, бошқа кўсак чиришини қўзғатувчи замбуруғ турлари мицелийси билан озиқланганлари эса яшовчанлигини бир авлоддан кўп сақламаслиги исботланган. Замбуруғ алоҳида шикастлашига нисбатан замбуруғ ва кана комплекси 20-30 баравар кўпроқ кўсакни зарарлаши аниқланган (Pinckard ва б.қ., 1981).
Кўсак ички ёпишқоқлиги. Очилмаган кўсак зарарланади. Касаллик ҳашаротлар, асосан беда қандаласи (Adelpbocoris lineolatus) кўсакни шикастлаганда пайдо бўладиган тешикчалардан кирадиган микроорганизмлар (актиномицет, бактерия ва ачитқи замбуруғлари) томонидан қўзғатилади. Тола емирилади, чирийди, сарғиш-қўнғир ёки тўқ-қўнғир шилимшиқ массага айланади, чигит чирийди, чаноқ хунук шакл олади. Касаллик Ўзбекистонда кенг тарқалган (Каримов, 1976; Расулев, 1981; Пересыпкин, 1987; Пересыпкин ва б.қ., 1990).
Бошқа мамлакатларда касалликни Nematospora туркумига оид ачитқи замбуруғларнинг 3 тури (N.coruli АҚШда, N.gossypi АҚШ ва тропик Африкада, N.nagpur Ҳиндистонда) қўзғатиши исботланган ва яна 2 тури (Spermohthora gossypii, Eremotbecium cymbalariae) сабабчи бўлиши эҳтимол қилинган. Nematospora турлари кўсак ичига толани рангли қилувчи қизил қандалалар (Desdercus sp. ва Nezaria sp.) ёрдамида кириб, ривожланаётган толани ўраб турган қанд моддасини парчалайди ва толани шилимшиққа айлантиради (Pinckard ва б.қ., 1981).