“ishlab chiqarishda buxgalteriya hisobi” kafedrasi

Mulkchilik munosabatlarining sub’ekti - mulk ob’ektini uzlashtirishda katnashuvchilar, mulkiy munosabatlarning ishtirokchilari. Bular jumlasiga ayrim kishilar, oilalar, axolining sotsial guruxlari, xududiy birlashmalar, xar-xil jamoalar, ijtimoiy, diniy Tashqilotlar va nixoyat davlat kiradi. Aytilgan sub’ektlarga karab uzlashtirish individual, oilaviy, ijtimoiy-sinfiy, xududiy va umummilliy tus oladi.
Ijtimoiy tabakalashgan jamiyatda uzlashtirish uzining darajasi va usuliga karab xar-xal buladi.


Uzlashtirish ikki yusinda boradi:
Birinchi, ishlab chiqarish resurslari, ya’ni, vositalarni uzlashtirish. Bunda, moddiy va mexnat resurslari ishlab chiqarish soxibining mulkiga aylangandan sung uzlashtiriladi. Ishlab chiqarishdagi uzlashtirish birlamchi. Bu erda ishlab chiqarishning xar ikkala omili xam birikadi, maxsulot va xizmatlar yaratiladi. Mana shu omillarning uzlashtirilishiga karab, mexnat natijalariga nisbatan mulk shakllanadi;
Ikkinchi, ishlab chiqarish natijalarini uzlashtirish-yaratilgan maxsulot-xizmatlarni, ularni sotishdan kelgan daromadni kimning mulkiga aylanishini bildiradi. Resurslar kimning mulki bulsa, natija xam uniki. Ammo bu xolat egalik kilish, foydalanish va tassarruf etish yaxlit xolda va bir sub’ekt ixtiyorida bulganda yuz beradi.
Demak, mulk mexanizmining xarakati biz yukorida kurgan eng avvalo mulkning manfaatdor sub’ektlari orkali utadi. Bozor Iqtisodiyoti sharoitida mulk sub’ekti uz mulkini bozorda tovar sifatida taklif kilishga majbur. Boshka tomondan, mulk ob’ekti kachalik samarali bulib kurinsa, mulkdor shunchalik kup xak oladi. SHunday kilib mulkdorga mulk ob’ektlaridan samaralirok foydalanishga kizikish uygotadigan omil-mulkning xarid kuvvatidir.
Mulkka munosabat Xo’jalikning okilona boshkarishda yana bir kator boshka manfaatlarni keltirib chikaradi. Xakikiy mulkdor bir kunlik manfaatlar bilan chegaralanib kolmaydi, agar ob’ekt kelajakda uniki bulib kolsa, mulkning kelajagi xakida uylash kerakligini yaxshi tushunadi. Mulkka bulgan kizikish mulkdorning mulk ob’ektiga nisbatan kizikishiga, unga nisbatan doimiy gamxurlik kilishi, ya’ni mulk to oxirigacha samarali natijalar berishi xakida barcha choralarni kurishiga katta turtki beradi .
Bozor munosabatlariga utish jarayonida mulk shakllari O’rtasidagi rakobat katta axamiyatga ega. Erkin rakobat natijasida rakobatga bardosh bera olmagan mulk shakllari chetga surilib koladi, mulkning boshka bir shakllari bilan aralashib ketadi.