“ishlab chiqarishda buxgalteriya hisobi” kafedrasi

6. Shaxsiy mulk. Bu mulk - insonlarning yakka iste’mol buyumlaridan foydalanish, uni uzlashtirish, tasarruf kilish va unga egalik kilish munosabatidir. SHaxsiy mulk jamiyat a’zolarining shaxsiy iste’molini ta’minlash uchun zarur bulgan uy-joy, trans port vositasi, radio, televizor, mebel, uy-ruzgor buyumlari va boshkalar.
7. Xususiy mulk. Bu mulk ma’lum shaxslarga karashli bulib, daromad topishga yunaltirilgan mulkdir. Xususiy mulkning asosiy ob’ekti ishlab chiqarish vositalaridir.
8. Qo’shma korxonalar mulki. Bu mulk kamida ikkita davlat ishtirokida tuzilgan kushma korxona mulkidir. Bozor munosabatlariga utish mamlakat Iqtisodiyotiga chet el kapitalining kirib kelishiga yul ochdi. Respublikamizda faoliyat kursatayotgan kushma korxonalarga misol: “UzDEU”, "AnTEKST", “SamKUCHAVTO” va boshkalar. SHunay kilib jamiyatda mavjud extiyojlarning turli-tumanligi uchun ularni xar tomonlama kondirish fakat turli mulk shakllarining birgalikdagi mulkiy munosabatlar majmuasida xam bulishi mumkin.
Xalq xujaligi uzaro boglangan, bir-biri bilan rakobatda bulgan turli mulk shakllarining iste’molchilari kurashida namoyon buladi.
Davlat mulki uzining roli, vazifasi, maksadi bilan boshka bozor mulki shakllardan tupdan fark kiladi. Davlat mulkining bozor Iqtisodiyotida amal kilish chegarasi uzgargan. Bu xol davlatning xususiylashtirish siyosati bilan boglik. Davlat mulkining funktsiyalari xam uning maksadi bilan uzviy boglik. Bunday xollarda korxonalar xatto daromad kamaysa xam ijtimoiy iqtisodiy maksadalarni amalga oshirishga muljallangan buladi.
Bozor Iqtisodiyotidagi boshka mulk shakllarini taxlil kilganimizda tadbirkorlik faoliyatini Tashqil etish shakllariga kuprok e’tibor beramiz. Bu narsa mulk shakllarining tarkkiy etish yuli bilan boglik.
Bozor mavjud bulgan eng oddiy shakl- bu individual va oilaviy mulk shakllaridir. Mazkur mulk shakllari asosan kichik biznes va fermerlikka xos. Jamiyat ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanishi va kapitalni birlashtirishni talab kiladi. Bu xol ikki yunalishni rivojlantirib yubordi, bir tomondan jamoa yollanma mexnati asosida xususiy mulk rivojlandi, boshka tomondan jamoa kushma mulkning rivojlanishi kuzatildi. Bozor Iqtisodiyotida bu mulk shakllari aloxida - aloxida keng tarkalmokda. Kichik biznesda, kichik korxonalarda samaradorlik ancha yukori buldi. Jamoa manfaati bilan individual manfaatni kushishining eng yaxshi yuli mulkning aktsionerlik shaklidir. CHunki aktsioner jamiyat kanchalik iqtisodiy jixatdan bozor sharoitida talab va taklifga muvofik faoliyat yurgizib, yaxshi daromad olsa uning xar - bir a’zosi yoki aktsiya egasi shu korxona uchun kayguradi. SHu bois aktsionerlik mulk shakli bozor Iqtisodiyotining aosini Tashqil qildi.
Lekin xozirgi sharoitda xar bir mulk shaklida faoliyat yurgizayotgan korxonalarda salbiy xolatlar xam uchrab turadi.