“ishlab chiqarishda buxgalteriya hisobi” kafedrasi

Jamg‘arma – bu aholi, korxona (firma) va davlat joriy daromadlarning iste’moldan organ qislibning kelajakdagi ehtiyojlarini qondirish va foizli daromad olish maqsadilarida tо‘planib borilishi.
Daromad fondida iste’mol sarflari ulushi qanchalik yuqori bо‘lsa, jamg‘arma hajmi shunchalik kam bо‘ladi. Jamg‘armaning о‘sishi esa iqtisodiy ma’noda mablag‘larning iste’mol buyumlarini xarid qilishdan investitsion tovarlarga yо‘nalitirishini bildiradi:
Iste’mol va jamg‘arma darajasini aniqlab beruvchi asosiy omil milliy daromad hisoblanadi. Shu sababli soliqlar tо‘langandan keyin aholi qо‘lida qoladigan daromad iste’molchilik sarflari va shaxsiy jamg‘arma yig‘indisiga teng bо‘ladi. Iste’mol va shaxsiy jamg‘armaning darajasi bevosita soliqlar tо‘langandan keyin qolagn daromad bilan aniqlanadi. Demak, bu daromad iste’molning ham, jamg‘armaning ham umumiy omili hisoblanadi.
Shaxsiy daromaddan tashqari iste’mol va jamg‘arma о‘rtasidagi о‘zaro bog‘liqlikka ta’sir kо‘rsatuvchi boshqa bir qator omillar ham mavjud bо‘ladi. Bu omillarning asosiylari quyidagilar:

• 
  uy xо‘jaliklari jamg‘argan boylik darajsi;
  
• 
  narxlar darajasi;
  
• 
  narxlar, daromadlar va tovarlar taklifi о‘zgarishining kutilishi;
  
• 
  iste’m­olchi qarzlari;
  
• 
  soliq stavkalari о‘zgarishi;
  

Jamg‘arish iqtisodiyotiga yalpi sarflarning tarkibiy qismlaridan
biri hisoblanib, investitsion xususiyatidagi tovarlarga talab darajasini belgilab beradi. Investitsiyalar jamg‘arishning amalda namoyon bо‘lish shakli bо‘lganligi sababli dastlab tahlilni jamg‘arishning mohiyati, omillari va samaradorligini nazariy jihatidan asoslash bilan boshlaymiz.
Jamg‘arish deb, milliy daromadning jamg‘arilgan qismining ya’ni jamg‘armaning asosiy va aylanma kapitallarni, shuningdek, ehtiyot zaxiralarini kо‘paytirish uchun sarflanishga aytiladi.
Ishlab chiqarish va noishlab chiqirash maqsadidagi jamg‘arish bir-biridan farqlanadi. Jamg‘arligan mablag‘larning moddiy ishlab chiqarish sohasining asosiy kapitallarini va aylanma mablag‘larini kengaytirishgaketadigan qismi ishlab chiqarish sohasidagi jamg‘arish fondini hosil qiladi. Ishlab chiqarish sohasidagi jamg‘arish iqtisodiy о‘sishning muhim omillidir.
Ijtimoiy – madaniy sohasidagi jamg‘arish (noishlab chiqarish jamg‘arishi) uy-joy fondini, kasalxonalar, о‘quv muassasalari, madaniyat, sog‘liqni saqlash, sport mussaslari, ya’ni nomoddiy ishlab chiqarish tarmoqlarini kengaytirish, rekonstruksiyalash, yangilashga sarflanadi. Noishlab chiqarish sog‘asini kengaytirish ham ishlab chiqarishni rivojlantirishning zarur shartidir.
Jamg‘arish normasining ham о‘z chegarasi bо‘lib, uni oshirish iqtisodiy jihatdan samarasiz bо‘lib chiqishi va salbiy oqibatlariga olib kelishi mumkin. Masalan, uning haddan tashqari ortishi natijasida investitsion sarflar samaradorligi pasayib ketishi mumkin, chunki kapital mablag‘lar hajmi bilan qurilish tashkilotlarining quvvatlari, materiallar va uskunalar yetkazib berish imkoniyatlari, infratuzilmaning rivojlanishi о‘rtasida nomutanosiblik paydo bо‘ladi. Mablag‘larning sochilib ketishi, obyektlarni barpo etish muddatlarining chо‘zilib ketish xavfi oshadi, oqibatda ular qimmatlashadi, barpo etish jarayonidayoq ma’naviy jihatdan eskiradi, tugallanmagan qurilishlar kо‘payadi. Oqibatda iqtisodiy о‘sish pasayib ketish tamoyiliga ega bо‘ladi.