“ishlab chiqarishda buxgalteriya hisobi” kafedrasi

Iqtisodiy usishning intensiv turi sharoitida maxsulot chiqarish mikeslarini kengaytirishga ishlab chiqarish omillarini sifat jixatidan takomillashtirish: yanada progressivrok ishlab chiqarish vositalarini va yangi texnikani kullash,ishchi kuchi malakasini ishirishi,shunigdek mavjud ishlab chiqarish potentsialidan yaxshirok foydalanish yuli bilan erishiladi. Intensiv yul ishlab chiqarishga jalb etilgan resurslarning xar bir birligidan olinadigan samaraning ,pirovard maxsulot mikdorining usishda,maxsulot sifatining oshishida uz ifodasini topadi.Bunda maxsulot ishlab chiqarishni ikki xissa oshirish uchun mavjud korxonaga teng bulgan yana bir korxona kurishga xojat yuk. Bu natijaga ishlab turgan korxonani rekonstruktsiya kilish va texnika bilan kayta kurollantirish, mavjud resurslardan yaxshirok foydalanish xisobiga erishish mumkin.
Real xaetda ekstensiv va intensiv omillar sof xolda, aloxida-aloxida mavjud bulmaydi, balki muayyan uygunlikda , bir-biri bilan kushilgan tarzda buladi . SHu sababli ustivor ekstensiv va ustivor intensiv iqtisodiy usish turlari taxlil kilinadi.
Iqtisodiy usish murakkab va kup kirrali jaraendir. SHu sababli uni baxolash uchun kandaydir bitta kursatkich kifoya kilmaydi, muayyan kursatkichlar tizimi talab kilinadi . Bu kursatkichlar tizimida jismoniy va Qiymat ifodasidagi kursatkichlar farklanadi.
Iqtisodiy usish kursatkichlari ancha aniq natija beradi, (chunki ular inflyatsiya ta’siriga berilmaydi), lekin universal emas (iqtisodiy usish sur’atlarini xisoblashda xar xil ne’matlar ishlab chiqarishni umumiy kursatkichga keltirish kiyin). Qiymat kursatkichlar keng kullaniladi, ammo xar doim xam uni inflyatsiyadan tulik “tozalash” mumkin bulavermaydi. SHu sababli iqtisodiy usish sur’atlari kiesiy eki doimiy narxlarda xisoblanadi.
Makroiqtisodiy darajada iqtisodiy usishning asosiy Qiymat kursatkichlari kuyidagilar xisoblanadi:
-YAMM (SMM) eki milliy daromad xajmining real kupayishi:
-YAMM (SMM) eki milliy daromadning axoli jon bosh xisobiga usish:
-YAMM (SMM) eki milliy daromadning iqtisodiy resurs xarajatlari birligi xisobiga ortish:
Iqtisodiy usishni aniqlashda xar uchala kursatkichdan xam foydalanish mumkin , lekin ularning axamyati turlicha .
Masalan: agar dikkat markazida iqtisodiy potentsial muammosi tursa, birinchi kursatkichdan aniqlash kuprok mos keladi . Aloxida mamlakat va regionlardagi axolini turmush darajasini takkoslashda, kuprok ikkinchi kursatkichdan foydalaniladi .
Iqtisodiy samaradorlikni baxolashda uchinchi kursatkichga ustivorlik beriladi .
Odatda iqtisodiy usish %(foiz) da usishning yillik sur’ati sifatida aniqlanadi . Masalan , agar utgan yili real YAMM 60mlr. sumni va joriy yilda 70 mlr sumni Tashqil kilgan bulsa, usish sur’atini joriy yildagi real YAMM xajmiga bulish yuli bilan aniqlash mumkin. Bu xolda usish sur’ati 16.6 ni (70G’60*100) Tashqil kiladi.
Iqtisodiy usishning aloxida tomonlarini xarakterlovchi kursatkichlari xam mavjud bulib,ulardan asosiylari ishlab chikaruvchi kuchlar rivojlanish darajasi,mexnat unumdorligi va ish vaktini tejash,shaxsiy daromad va foyda massasi,miliy iqtisodietning tarmok tuzilishi kabilar xisoblanadi.
Ishlab chikaruvchi kuchlar darajasi kuyidagi kursatkichlar bilan xarakterlanadi:
a) ishlab chiqarish vositalarining rivojlanish darajasi,ya’ni uning unumdorligi.
b) xodimning malakasi va tayergarlik darajasi.
v) ishlab chiqarishning modiy va shixsiy omili O’rtasidagi nisbat.
g)mexnat taksimoti.ishlab chiqarishning Tashqil etilishi,ixtisoslashtirilishi va kooperatsiyasi.
Iqtisodiy usishning jaxon amalietida keng kullaniladigan boshka kursatkichi iqtisodietning tarmok tuzilishi xisoblanadi.U tarmoklar bo’yicha xisoblab chikilgan YAMM kursatkichi asosida taxlil kilinadi.Bunda xalq xujaligining yirik soxalari,moddiy va nomoddiy ishlab chiqarish tarmoklari O’rtasidagi nisbat xam urganiladi.